Joodse migratie naar de Nieuwe Wereld
Tegelijk met de verdrijving van joden uit Spanje en Portugal hebben diezelfde landen de aanzet gegeven tot de ontdekking van de zeewegen naar de Nieuwe Wereld. De handelsposten die aan de andere zijde van de oceaan werden gesticht boden mogelijkheden voor Joden en conversos (onder dwang bekeerde Joden) om ver weg van het vijandige Europa een nieuw bestaan op te bouwen. De Republiek der Verenigde Nederlanden heeft daarbij een cruciale rol vervuld als bruggenhoofd en als promotor van religieuze tolerantie. Historicus Daniël Metz spreekt over de rol van de Nederlanden bij de vroegste vestiging van Joden op het Amerikaanse continent. De cursus [zes bijeenkomsten] behandelt de Joodse migratie vanuit Spanje en Portugal via de Nederlanden naar Nederlands-Brazilië, Suriname, Curaçao en Nieuw Amsterdam (het huidige New York).
I.De Bakermat Spanje en Portugal
II.Veilige havens Antwerpen, Amsterdam, Hamburg en Londen
III.Transatlantische pioniers Mexico en Nederlands-Brazilië
IV.De Joodsche Natie Suriname
V.Eilandbewoners Curaçao en St. Eustatius
VI.Amerikaanse burgers Nieuw Amsterdam en Rhode Island


Stromingen in het jodendom
De Joodse traditie kent een ontwikkeling van meer dan 3000 jaar. Veranderingen in de wereld hebben telkens aanpassingen in de traditie nodig gemaakt. Maar hoe kan een traditie veranderen zonder verlies van de eigen identiteit? Geografische spreiding en maatschappelijke en spirituele behoeften hebben geleid tot een veelheid aan stromingen. Desondanks voeren alle stromingen terug naar één onmiskenbaar Joodse basistraditie.
De cursus heeft tot doel inzicht te geven in de culturele rijkdom en diversiteit van het jodendom en is opgebouwd uit twee delen. Tijdens de eerste sessies zullen enkele basiswaarden van het jodendom worden besproken, zoals de studie van thora, tikoen olam (het helen van de wereld) en het vertrouwen op de komst van de messias. In het tweede deel van de cursus zullen diverse stromingen in het jodendom worden toegelicht, waaronder het chassidisme, de neo-orthodoxie en het liberale jodendom. De cursus is nadrukkelijk niet theologisch, maar gaat uit van het cultureel-historisch perspectief.
I.Joodse cultuur en gewoonten [3 lezingen]
II.Stromingen in het jodendom [3 lezingen]


Vier eeuwen Joods Amsterdam [2 lezingen]
I.Mokum Alef - 1590 tot 1790 -
Kort voor 1600 vonden Joodse kooplieden hun weg naar Amsterdam. Zij waren gevlucht uit Portugal waar de inquisitie elke vorm van Joodse traditie vervolgde. De Amsterdamse koopmansgeest erkende juist het belang van godsdienstvrijheid. De eerste synagogen langs de Houtgracht hebben beroemdheden voortgebracht als de wijsgeer Spinoza en de rabbijn en boekdrukker Menasse ben Israël. Een tweede stroom Joodse migranten kwam uit Centraal- en Oost-Europa, op de vlucht voor de Dertigjarige Oorlog en meedogenloze Kozakken. Zij voegden zich bij de eerste groep migranten, maar behielden hun eigen tradities en gebruiken. Zo zijn twee onafhankelijke gemeenten ontstaan, waar de grote, monumentale synagogen in de oude Jodenbuurt nog van getuigen.

II.Kille Kedousja - 1796 tot 2006 -
In 1796 is in Nederland de burgerlijke gelijkstelling ingevoerd. Dat had voor de Joodse gemeenschap zowel voordelen als nadelen. Zo verloor de ‘Joodsche Natie’ haar autonome status, maar kreeg daar politieke rechten voor terug. Rond 1800 bracht een Joodse Patriottische beweging veel beroering binnen de eigen gelederen. Jurist Jonas Daniël Meijer heeft de politieke en bestuurlijke vernieuwingen uiteindelijk in goede banen kunnen leiden.
In de negentiende eeuw staan industrialisatie en emancipatie centraal. Bekende personen uit dit tijdperk zijn de visionair Samuel Sarphati, bankier en filantroop Abraham Carel Wertheim, vakbondsleider Henri Polak en wethouder Monne de Miranda.