Bij geboorte voorbestemd om één van de machtigste mensen ter aarde te worden, eindigde hij zijn leven voor het vuurpeloton van de communisten. In zijn leven komen al de problemen voor die zo kenmerkend zijn voor Rusland in de negentiende, twintigste en éénentwintigste eeuw. Zonder het leven van Nicolaas II te kennen is het niet goed mogelijk het hedendaagse Rusland te begrijpen. Hij was alleenheerser over het grootste rijk ter wereld, opperbevelhebber van het leger, hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk. Zijn regiem was erg autocratisch. Volksinvloed vond hij een dwaze droom. Hoewel zeer autocratisch liet hij zich graag beïnvloeden, vooral door zijn vrouw.
Hij was getrouwd met een Duitse prinses, kleindochter van koningin Victoria van Groot Brittannië. Een gelovige vrouw, die het als haar roeping zag Nicolaas II te sterken in zijn autocratische principes. Naast een aantal dochters kreeg zij een zoon, die aan hemofilie leed. De bloederziekte waaraan veel van de mannelijke nazaten van koningin Victoria leden. De doktoren konden weinig voor deze patiënten doen. De tsarina wendde zich tot allerlei wonderdoeners, waarvan Raspoetin tenslotte de bekendste werd. Hij kreeg grote invloed aan het hof en werd tenslotte in 1916 vermoord.
Tijdens het bewind van Nicolaas II voerde Rusland een aantal oorlogen, die het land tenslotte aan de afgrond brachten. De revolutiepoging van 1905 en de revoluties van 1917 kunnen uit deze oorlogen verklaard worden.
In 1998 is Nicolaas II in Sint Petersburg herbegraven. Hoewel veel problemen in Rusland lijken op problemen die er ten tijde van Nicolaas II waren, is er geen sprake van een krachtige monarchistische partij in Rusland.