De bundel artikelen Nederland in verandering is verschenen om de Historische Databank Nederlandse Gemeenten onder de aandacht te brengen. Dit in ontwikkeling zijnde databestand vormt (mede) de basis van de artikelen over de transformatie van de Nederlandse samenleving gedurende de laatste twee eeuwen. Een cd-rom achterin het boek biedt alvast een eerst voorproefje van het databestand zelf.
Enige verwarring over de status van de HDNG zal de lezer van Nederland in verandering al snel overvallen. De inleiding verklaart dat de bundel verschijnt ‘bij de opening voor het publiek van de HDNG’. Maar zo ver is het helaas nog niet: de www-versie van de databank is nog volop in ontwikkeling. Voor het publiek is er alleen nog de cd-rom achterin dit boek, die een kopie bevat van een eerste proefversie van de HDNG. Maar uit die cd-rom is voor een gewoon mens niet goed wijs te worden. Een duidelijke handleiding ontbreekt, evenals een inhoudsopgave. Bovendien is - ook na raadpleging van een ‘Informatie’-tekentje - niet terug te vinden wat de bronnen zijn van de gepresenteerde data. Een ongelukkige eerste presentatie van een databestand dat juist voor een breed publiek is bedoeld: niet alleen wetenschappelijke onderzoekers, maar ook ‘journalisten, scholieren en gemeentelijke diensten’ behoren tot de doelgroep.
Ondertussen is de door Onno Boonstra en Theo Engelen van de KU Nijmegen geïnitieerde databank wel een belangrijk hulpmiddel. Hij biedt toegang tot een grote hoeveelheid gegevens op gemeentelijk niveau vanaf 1811 tot heden, die via het STATLINE Interface-programma van het Centraal Bureau voor de Statistiek handig raadpleegbaar zijn gemaakt. Dat scheelt uren gezoek en geblader in oude statistieken en archiefmateriaal. Het nu nog gaten vertonende databestand zal steeds verder worden uitgebouwd. Bovendien is het dankzij een door Onno Boonstra ontwikkeld cartografisch bestand mogelijk om de gegevens te verwerken in kaarten volgens de gemeentelijke indeling die op dat tijdstip in de 19de of 20ste eeuw gold.
Die kaarten spelen een visuele hoofdrol in Nederland in verandering, dat als passende ondertitel Maatschappelijke ontwikkelingen in kaart gebracht 1800-2000 heeft meegekregen. De groene, rode, paarse en gele kaarten bieden heerlijk overzichtelijke informatie over bijvoorbeeld ‘Gemiddelde huwelijksvruchtbaarheid 1959-1961’ of ‘De aanhang van de KVP bij de verkiezingen in 1963’. In beide kaarten kleurt het zuiden des land opvallend sterk. En op allerlei andere kaarten duikt de Bible Belt onmiskenbaar op.
Ook de artikelen dragen het karakter van een ‘in kaart brengen’. Ze behandelen de transformatie die de Nederlandse samenleving de laatste twee eeuwen heeft doorgemaakt op demografisch, sociaal, economisch, politiek en religieus terrein. Nieuwe inzichten bieden ze niet, dat wordt ook niet gepretendeerd. Maar gelardeerd met de kaarten, grafiekjes en statistiekjes bieden ze wel een heel overzichtelijk beeld van een aantal fundamentele ontwikkelingen in Nederland gedurende de laatste twee eeuwen.
Willemien Schenkeveld