In Nederland bestond gedurende de afgelopen vijftig jaar slechts beperkte aandacht voor de Eerste Wereldoorlog. Nederland had er niet aan deelgenomen, en bovendien overheerste de aandacht voor de Tweede, die oneindig veel meer indruk had achtergelaten. Naarmate we de laatste oorlog steeds verder achter ons laten en steeds meer van de direct betrokkenen zijn overleden, is er weer meer aandacht voor andere delen van de geschiedenis. Zo is er ook meer aandacht voor de Eerste Wereldoorlog, en meer in het bijzonder voor de Nederlandse positie daarin.
Het boekje Leven naast de catastrofe, Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog is een voorbeeld van deze hernieuwde aandacht. De elf artikelen in het boek zijn een weerslag van evenzoveel lezingen die werden gehouden tijdens een studiedag met dezelfde naam. Deze werd georganiseerd door de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
De artikelen geven een fragmentarisch maar amusant, informatief en kaleidoscopisch overzichtje van Nederland vlak voor, tijdens en vlak na de Eerste Wereldoorlog. De onderwerpen zijn zeer divers. Zo gaat een aantal artikelen over militair-politieke onderwerpen, zoals hoe Nederland vóór de oorlog op een conflict trachtte te anticiperen en hoe de Nederlandse Marine tijdens de oorlog probeerde die neutraliteit zoveel mogelijk te waarborgen. Ook komen er enkele directe sociale en economische gevolgen aan de orde, zoals hoe Nederland reageerde op de vele vluchtelingen en krijgsgevangenen die het land binnenkwamen en welke sociaal-economische gevolgen de beperking van de handel had op een stad als Rotterdam. Er is ook plaats voor een wat frivoler onderwerp zoals theater in oorlogstijd, en zelfs voor een vleugje Nachleben: één artikel gaat over monumenten die met die oorlog te maken hebben.
Omdat de artikelen bewerkingen zijn van lezingen, zijn ze kort, beknopt en helder. Dat is een van de vele deugden van dit boek. Het leest inderdaad als het verslag van een goede studiedag: er is voor elk wat wils, en ieder onderwerp wordt voldoende beperkt, begrijpelijk en compact weergegeven, zodat iedereen het begrijpt en niet in slaap valt. De artikelen zijn goed en prettig leesbaar en hebben ongeveer dezelfde heldere en soepele stijl zonder jargon. De tekst is nagenoeg foutloos.
Ook verder valt er weinig kritiek te leveren op het boek. Men zou kunnen aanvoeren dat sommige artikelen niet al te diep op de onderwerpen ingaan. Het is echter de weerslag van een studiedag. Daarin kan niet ieder onderwerp uitentreuren behandeld worden. Bovendien zou een al te grote diepgang de toegankelijkheid vermoedelijk ernstig hebben geschaad. Het mooie aan het boek is nou juist dat het zo lekker wegleest zonder populair-wetenschappelijk te worden. Daarom is het bijzonder geschikt voor de niet-historicus.
Verder spreekt ongeveer iedere auteur aan het eind van zijn artikel de wens uit, dat er nog veel meer onderzoek gedaan zal worden. Maar als dat nou het enige is dat ik kan vinden…
Maarten van der Werf
e-mail:brujah@dds.nl