Als men denkt aan Rotterdam is het beeld van een stad met rijke geschiedenis niet het eerste dat in gedachten komt. Rotterdam associeert men eerder met de havenstad die het nu is, internationaal gericht en gespecialiseerd in een keur van verschillende diensten, en met relatief weinig overblijfselen van een verleden dat verder teruggaat dan mei 1940. Men vergeet daarbij de ontwikkeling die de stad heeft door gemaakt. De plaatsing van de dam in de Rotte en het begin van de overslag van goederen zijn de aanleiding voor de vestiging van een gehucht dat zich in de loop der eeuwen zou ontwikkelen tot de huidige havenstad.
De uitgave Een rijk geheugen van het Historisch Museum Rotterdam geeft in een rijk versierde notendop een overzicht van de geschiedenis van onze nationale haven, startend bij het leggen van de dam in de Rotte in 1270 tot het jaar van uitgave van het boekje in 2001. Het boekje is eigenlijk de gulden middenweg tussen een reis- en een museumgids: het geeft een chronologisch overzicht van de ontwikkeling van Rotterdam aan de hand van objecten, kaarten en schilderijen uit de collectie van het Historisch Museum Rotterdam (gehuisvest in het Schielandshuis).
In de eerste decennia van de veertiende eeuw ontwikkelde Rotterdam zich naar een stad waar gehandeld werd in meer dan lokale producten. De vestiging van een Lombardische bankier en de aanleg van een haventje in de Maas vormen de eerste aanwijzingen voor die ontwikkelingen. Auteur Nora Schadee staat uitgebreid stil bij de geschiedenis van de stad tussen 1500 en 1940. In deze periode kreeg Rotterdam zijn vorm; het bombardement op de stad in de meidagen van 1940 markeert het eindpunt van die ontwikkeling. Schadee besteedt veel aandacht aan de komst en invloed van vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden in de jaren 1580 en 1590. Van al deze vluchtelingen bleek Johan van der Veeken de invloedrijkste, zoals ook Noortje de Roy van Zuydewijn aantoont in haar recente proefschrift Van Koopman tot icoon. Deze rijke haringhandelaar uit Mechelen nam zijn hele handel mee en zette zijn praktijken in Rotterdam voort. De Roy van Zuydewijn wijst op de economische bloei die Rotterdam in de zeventiende eeuw doormaakte en zich gemakkelijk met die van Amsterdam kon meten. Johan van der Veeken en de immigranten uit de Zuidelijke Nederlanden speelden volgens haar een grote rol in de sterke economische ontwikkeling. Van der Veeken maakte handig gebruik van de mogelijkheden die zich aanboden en wist zich te ontwikkelen tot een invloedrijk zakenman.
Omdat Van der Veeken zijn katholieke geloof behield, bestempelt Schadee hem als economisch vluchteling die gebruik maakte van de gunstige voorwaarden in Rotterdam, maar het waren vooral zijn contacten door heel Europa die van groot belang bleken. Van der Veekens activiteiten, initiatie van de eerste koopmansbeurs (1598), handel op Afrika en het uitrusten van schepen naar Oost- en West-Indië, vergrootte de invloed van Rotterdam in de Republiek.
Hoewel fraai geillustreerd, wordt de ondersteuning van de tekst door afbeeldingen van de verschillende objecten van het Historisch Museum Rotterdam allengs minder. Er zijn naarmate de tijd vordert, minder interessante gebruiksvoorwerpen en het gebruik van het aantal schilderijen en kaarten om de tekst te verluchtigen neemt toe. Helaas zijn de kaarten te klein afgebeeld en valt er dus niets op te herkennen, terwijl er in de begeleidende teksten wel naar details op de kaarten wordt verwezen. Zo wordt er bij een kaart van Rotterdam uit 1872 verwezen naar bijvoorbeeld de Gedempte Binnenrotte en de Hugo de Grootstraat ten oosten van de stad. Het zoeken naar de vermelde straten kan het lezen helaas niet veraangenamen, want vereist het gebruik van een vergrootglas. U kunt natuurlijk ook gewoon genieten van de fraai gekleurde en mooie kaarten.
Het jaar 1940 markeert waarschijnlijk ook het einde van het interessegebied van de schrijfster. Schadee heeft voor de ontwikkeling van Rotterdam na de oorlog slechts elf pagina’s nodig, en die zijn niet meer dan de opsomming van slaapverwekkende feiten. Niet alleen de oorlogsjaren, die voor Rotterdam ingrijpend genoeg waren, maar zeker de wederopbouw en de keuzes die er in Rotterdam werden gemaakt, met betrekking tot de herinrichting, verdienen wat mij betreft meer aandacht. Dan is er nog de recente herstructurering van de oude Havengebieden naar woongebieden. Dit boekje was een uitgelezen kans ook aan deze ontwikkelingen enige aandacht te besteden. In de finale besteedt Schadee nog snel wat aandacht aan de politieke ontwikkelingen maar doet dat zo mondjesmaat dat de lezer met een onbevredigend gevoel blijft zitten.
Als introductie van Rotterdam en haar geschiedenis is de uitgave echter zeer goed geslaagd en de notendop is mooi versierd. Een stadswandeling met Een rijk geheugen in de ene en een goede kaart in de andere hand is zeker aan te raden. Rotterdam zal dan zeker haar mooie plekjes prijsgeven.
Martijn Brabander
e-mail:Mjbrabander@cultureflow.nl