In het begin van de twintigste eeuw beweerde de historicus Johan Huizinga dat men het verleden kan ervaren. Hij noemde tal van mogelijkheden waardoor de sensatie kan ontstaan, zoals door een prent te zien of aanwezig te zijn op de plek waar een bekende veldslag heeft plaats gevonden. Tegenwoordig vindt men ook in historisch musea verschillende mogelijkheden om het verleden te beleven. Zo kunnen bezoekers van het Amsterdams Historisch Museum sinds de heropening van het museum, de elektronische groeikaart van de stad Amsterdam bewonderen en beleven. In een paar minuten maakt de bezoeker kennis met meer dan duizend jaar geschiedenis zonder tekst en uitleg. Een groot, schuin geplaatst scherm toont hoe de piepkleine nederzetting aan de Amstel schijnbaar onstuitbaar uitgroeide tot een Europese wereldstad. Maar ging deze stadsgroei wel gemakkelijk en rimpelloos? Welke plannen werden wel of niet uitgevoerd door de commissie Publieke Werken van de stad? Wie dus iets meer wil weten van de Amsterdamse stadsontwikkeling, zal op onderzoek moeten gaan en stapt dus naar het Gemeentearchief in Amsterdam.
Het gemeentearchief bezit ongeveer 28.0000 kaarten van de stad Amsterdam. In 1934 publiceerde A.E. d'Ailly zijn beroemde Catalogus van Amsterdamsche Plattegronden, waarin de overzichtskaarten van Amsterdam staan beschreven die tussen 1544 tot 1866 verschenen zijn. D' Ailly's catalogus heeft nu eindelijk een vervolg gekregen en deze nieuwe catalogus is tevens de eerste wetenschappelijke publicatie na 1934. Kaarten van Amsterdam van 1866-2000 is niet enkel een boek vol kaarten, maar laat ook duidelijk zien dat de cartografie een vehikel kan zijn voor vele verhalen en schandalen.
Een van die verhalen is het lot van de \'Kaart van Niftrik\'. In 1866 wordt Jacob van Niftrik (1833-1907) benoemd tot stadsingenieur en gevraagd zijn visie over de toekomst van de stad te presenteren. Bouwkundig verkeerde Amsterdam in grote crisis. Niftrik trof de stad Amsterdam aan in verregaande staat van verwaarlozing zowel wat betreft de staat van de wegen, de huisvesting van de bevolking en de infrastructuur. Amsterdam was toe aan een facelift. Nifrik zag de hoofdstad aan de Amstel als een soort Wenen of Parijs met brede boulevards, parken en grote pleinen. Niftriks plan oogstte veel waardering vanwege zijn grootse opzet en visie. Het plan sloot bovendien ook mooi aan bij bestaande gebouwen als het Paleis voor Volksvlijt. Maar het plan werd niet uitgevoerd. De stad had te weinig geld, en men vond het een verspilling van dure grond. Amsterdam had goedkope woonruimte nodig en geen boulevards. In 1875 maakte Niftriks opvolger J. Kalff een nieuw uitbreidingsplan dat wel goedgekeurd en uitgevoerd zou worden.
Ook de architect H. Berlage schoot mis toen hij in 1905 een ontwerp maakte voor het deel van Nieuwer Amstel dat nu Amstelveen heet. Het plan was te luxe en hij werd weer terug naar de tekentafel gestuurd. Sindsdien volgden de plannen over de toekomst van de stad elkaar steeds sneller op, zoals de kaart van Scheltema (1900), de uitbreidingsplannen van Eesteren (1935) en deArcam-kaarten (1995). Kaarten die allemaal tot op de dag van vandaag ons stadsbeeld bepalen.
Met het openslaan van Kaarten van 1866-2000 proeft men op iedere bladzijde weer opnieuw Huizinga's directe historische sensatie. Het is net alsof men de echte kaarten van het archief weer even mag aanraken en nu echt het monnikenwerk dichter bij kan bestuderen. Kaarten 1866-2000 is een prachtig wetenschappelijk werk dat weer eens bewijst dat de authenticiteit van het object nog steeds aanspreekt. Bovendien is het werk zeer toegankelijk geschreven en zullen zowel de gebruikers van de elektronische groeikaart als de wetenschappelijke museumbezoeker er mee weglopen om een eigen tijdreis te beginnen.