Historici hebben steeds gewezen op de gespannen verhoudingen tussen de Hollandse steden en de Hanzesteden in de 15e en 16e eeuw. Met name Amsterdam begon op steeds grotere schaal handel te drijven in Scandinavië en het Baltisch gebied en kwam zo in het vaarwater van het Hanzeverbond. Bekend is de Hollands-Wendische oorlog (1438-1441) waarbij Hollandse en Zeeuwse steden een zeeoorlog uitvochten tegen de Wendische steden, waarvan Lübeck de belangrijkste was. Maar ook is gewezen op de problemen die soms ontstonden tussen de Hollandse steden en de Hanzesteden aan de IJssel (Kampen, Zwolle en Deventer).
Er is echter weinig systematisch onderzoek gedaan naar deze verhoudingen. Verliepen ze altijd stroef of werd er soms ook samengewerkt tussen Hollandse kooplieden en Hanzeaten? Was het Hanzeverbond altijd een intern gesloten netwerk dat zich verzette tegen de Hollandse indringers of was er ook sprake van veel geruzie tussen de Hanzeatische kooplieden onderling? Een onlangs verschenen studie van Justyna Wubs-Mrozewics tracht de verschillende relaties tussen twee uiteenlopende groepen hanzeaten (Lübeckers en de IJsselsteden) en tussen deze hanzeaten en Hollanders te ontrafelen in de jaren 1300-1560. Door de systematische aanpak is ze hierin zeker geslaagd. Zij promoveerde op dit onderwerp aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Verrassend en mede daardoor zeker boeiend is dat Wubs-Morzewics kijkt naar de onderlinge verhoudingen tussen Hollanders en Hanzeaten in Bergen (Noorwegen). Zij heeft daarvoor veel archiefonderzoek uitgevoerd en bronnenuitgaven bestudeerd die voorheen nauwelijks gebruikt werden in de Nederlandse historiografie. Doordat ze dit onderwerp bestudeerd heeft met Nederlandse, Duitse (Lübeck) en Scandinavische bronnen zijn alle kanten van de medaille belicht. De auteur kijkt hierbij naar handelspolitieke relaties, vormen van bestuur in het Bergense kantoor, vestigingsbeleid, het opstellen van interne regels, regels ten aanzien van specifieke handelsgoederen en de manieren van en fasen in conflictoplossingen. Hierbij hanteert ze het perspectief van "ingroups" en "outgroups" (wij- en zij-groepen).
Ze laat zien dat in de handelspolitieke relaties de Hanzesteden een front vormden tegen de Hollanders. De IJsselsteden botsten echter wel met Lübeck als het ging om de interne organisatie van het kantoor. En Deventer, Kampen en Zwolle maakten ook gebruik van de Hollanders om goederen te transporteren, waar Lübeck bezwaar tegen maakte. Tevens bleek dat Hollanders en hanzeaten vaak vreedzaam coëxisteerden zolang de Hollanders zich hielden aan de hanzeatische voorwaarden. Het lijkt me terecht dat de auteur stelt dat conflicten goed zichtbaar zijn in de bronnen, maar dat hoogoplopende spanningen eerder uitzondering dan regel waren binnen het kantoor in Bergen (p.261). Kooplieden zijn natuurlijk eerder gebaat bij rustige tijden dan langdurige ruzies.
Daarnaast komt men veel te weten over de handel in stokvis, graan en textiel. Ook dit levert soms verrassende resultaten op. Zo werden stoffen geweven in Deventer, maar historici schreven dat dit vooral bestemd was voor de lokale markt; een bewering die niet erg hard te maken viel, omdat er relatief weinig Nederlandstalig bronnenmateriaal beschikbaar is over deze textielproductie. De auteur komt met Noorse bronnen die hier een totaal ander licht op werpen. In Bergen en Trondheim was vaak meer Deventer laken te koop dan Leids laken. Dit laken was van mindere kwaliteit dan de Leidse lakens, waardoor de prijs eveneens een stuk lager lag.
Wubs-Mrozewics heeft een boeiende studie geschreven, die de interactie tussen Lübeck, de IJsselsteden en de Hollandse steden in beeld brengt. Voor iedereen die geïnteresseerd is in middeleeuwse handelsgeschiedenis is dit boek een aanrader. En het maakt duidelijk dat buitenlandse archieven nog veel interessante informatie bevatten die nauwelijks is bestudeerd maar van groot belang is voor de Nederlandse geschiedenis.
Aron de Vries
Trefwoorden: Hanze, Hanzesteden, Bergen in Noorwegen, Bergenvaarders, handelsconflicten, late middeleeuwen, stokvis, graanhandel, textielproductie, Deventer, Kampen, Zwolle.