Rusland anno 2006
Bijna gelijktijdig schreven drie Nederlandse (ex-)correspondenten hun ervaringen neer over hun verblijf van vijf tot vijftien jaar in Rusland: Karel Onwijn, Peter d’Hamecourt en historicus Frank Hendrickx.
Alle drie hadden de bedoeling een positief beeld op te hangen van hun tweede thuisland, maar dat lukte niet altijd.
Frank Hendrickx verbleef van oktober 1999 tot 2004 in Moskou en reisde naar vele uithoeken van de voormalige Sovjet-Unie. Hij sprak er met gewone mensen over hun verlangen naar de toekomst en hun herinneringen aan de tijd van de SU. Hij ergert zich aan de manier waarop rijke Russen hun overvloed etaleren. Hij beschrijft de toestand in Tsjetsjenië. Deze provincie is zo klein als Nederland, maar Poetin vreest dat radicale moslims eerst Tsjetsjenië, dan heel de Kaukasus en vervolgens heel Rusland zullen destabiliseren. Grozny lijkt op Coventry en Dresden, met dit verschil dat het door zijn eigen staat is plat gebombardeerd en de andere twee door hun vijanden.
Bij zijn portret van Siberië doorloopt hij ook de geschiedenis sinds de kozakken onder leiding van de Russische held Jermak in 1581 de Oeral overtrokken.
Soms is er ook positief nieuws: het Bajkalmeer zal overleven, dank zij protestdemonstraties die Poetin hebben doen besluiten om de Pacifische pijplijn ten noorden van en niet midden door het meer aan te leggen.
Hendrickx bezoekt ook goelagkampen, waar sinds 1921 zoveel miljoenen dwangarbeiders omgekomen zijn. Hij laat ons de geschiedenis van Stalingrad herbeleven, vanaf de oude naam Tsaritsyn tot het huidige Wolgograd. We lezen over het leed van Tadzjikistan, een bijna doodgezwegen gebied en over de miserie in Afghanistan.
Hij bezoekt ook het grauwe en rauwe platteland, een sovchoze die nog overleeft, inwoners van Baltische landen die vertellen hoe ze 50 jaar lang geleden hebben onder de Russische bezetting en hoe de Russische minderheden zich daar nu voelen.
In Wit-Rusland, samen met Rusland de laatste dictatuur van Europa, krijgt hij te horen hoeveel pech ze hebben; buurland Polen hoort bij de EU en gaat met grote sprongen vooruit. Zij blijven vastzitten in het verleden. Hij geeft een sfeerbeeld van Georgië, nog een land met meer crisissen dan oplossingen en met een moeilijke relatie tegenover Rusland.
Hij eindigt waar hij begon: in Moskou, bij Poetin, een man die zijn almacht organiseert en bestendigt met loyaliteit van ex-KGB-makkers, die nu topfuncties bekleden: premier (Michail Fradkov), vice-premier en voorzitter van Gazprom (Dmitri Medvedev), minister van defensie
(Sergej Ivanov) , directeur van de geheime dienst FSB (Nikolai Patrusjev), vice-stafchef en voorzitter van olieproducent Rosneft (Igor Sechin), de baas van Aeroflot (Viktor Ivanov).
Een ander machtsmiddel van Poetin is verbanning van concurrenten zoals Michail Chodorkowski en liquidatie van meer dan 20 kritische journalisten in zes jaar tijd. Zijn autoriteit groeit met de dag, zelfs de steenrijke oligarchen beven voor hem. En buitenlandse regeringsleiders verkiezen olie en aardgas boven mensenrechten.
Hendrickx combineert een begenadigd observatievermogen met een stevige historische kennis. Zo overstijgt hij het niveau van een traditioneel reisverslag en maakt hij inzichtelijk waarom Poetin zoveel macht naar zich toe kan halen en waarom Rusland zoveel problemen heeft met zijn randgebieden.
Eén fundamentele aanmerking: het boek mist een woordenlijst (van Russische begrippen), een bibliografie, een landkaart en een register. En van die ‘vrije voeten’ in de titel is onvoldoende te merken.
Jef Abbeel