De waardering voor de eigen geschiedenis, het ijken van wat zich aandiende en de continuïteit tussen verleden en heden blijken, zo laat deze bundel zien, belangrijke constanten te zijn in de wijze waarop de stad Leiden zich in de zeventiende eeuw profileerde. Beelden van Leiden verscheen eerder als themanummer van het tijdschrift De zeventiende eeuw (Verloren, 2006, jaargang 22 nummer 1) en bevat een negental bijdragen.
Dirk Jaap Noordam besteedt in zijn artikel ‘Leiden als ideale stad (1574-1795)’ (pp.15-35) aandacht aan een aantal zaken, te weten: de stedebouwkundige planning en uitbreiding van de stad, de vestiging van migranten, de kwaliteit van de bestuurlijke elite en de armenzorg. Het eerstgenoemde onderwerp hangt nauw samen met de overige drie. Als gevolg van economische groei maakte Leiden een stormachtige demografische ontwikkeling door waarbij het bevolkingsaantal flink toenam, vooral als gevolg van de vestiging van arbeidsmigranten. Omdat economie nu eenmaal op- en neergang kent, nam het aantal armen in de stad geleidelijk aan ook toe.
‘Calleken in het Leids Heelal’ (pp. 43-59) is de titel van de bijdrage van neerlandica en genderdeskundige Agnes Sneller. Dit stuk leest als een spannend verhaal. Het gaat om een toneelstuk waarin een viertal nieuwkomers onder leiding van een zelfstandig werkende vrouw door de stad en haar voorzieningen gevoerd worden.
Beelden van Leiden biedt inzicht in de wijze waarop de stad Leiden zich na het ontzet van 1574 in woord en beeld presenteerde. Centraal staat de vraag hoe het zelfbeeld van de stad zich in de zeventiende eeuw verhield tot de actuele situatie en tot de binnen de republiek en in het buitenland gevormde beelden van de sleutelstad. Dit kwam tot uiting in oude en nieuwe draperie, oude en nieuwe krijgskunst, oude en nieuwe rechtvaardigheid, oude en nieuwe tolerantie, oude en nieuwe Leidse kunstenaars, oude en nieuwe architectuur. Het stadsbestuur lijkt er bewust op uit te zijn geweest na een periode van groot tumult en demografische veranderingen een identiteit te creëren die rust en stabiliteit kon ondersteunen. Met behulp van de canon werden de ‘normen en waarden’ van het Leiden na het Ontzet gedefinieerd. De stadspoorten rond de ‘ideale’ cirkelvormige stad bevestigden wat de Franse schrijver Parival opmerkte: Leiden manifesteerde zich als het christelijke Nieuwe Rome in de groene tuin van Holland.
Deze bundel biedt aangename kost. De prachtige kleurenillustraties van Leidse fijnschilders zijn een lust voor het oog.
Paul Hendriks
Trefwoorden:
Holland, Leiden, zeventiende eeuw, zelfbeeld, kunst, lakenindustrie, migranten, nieuwkomers, armenzorg, vroegmodern