In 1457 liet Suster Bertken zich inmetselen in een kluis bij de Buurkerk in Utrecht. Haar verhaal spreekt tot de verbeelding maar diegenen die denken dat ze zich daarmee afsloot van de wereld hebben het mis. Bertken stond de burgers bij als een soort vrouwelijke pastor en was zo geliefd dat na haar dood zes wachters de rouwenden in toom moesten houden. Bertken was niet de enige kluizenares, er zijn honderden vrouwen geweest die vanuit een kluis de rol van ‘wijs wijf’ speelden. Midden in het jachtige stadse leven waren zij een soort godsdienstleraressen, gaven nieuws door en trachtten het religieuze leven vorm te geven.
In 2005 publiceerde Anneke Mulder-Bakker de bevindingen van haar wetenschappelijk onderzoek in Lives of the Anchoresses. The Rise of the Urban Recluse in Medieval Europe. In Verborgen vrouwen vertelt ze hetzelfde verhaal voor een breed publiek. Daarom “worden de zes biografieën van kluizenaressen afgewisseld met zes beeldessays die het centrale thema van stedelijke devotie aanschouwelijk maken” (p. 7). De beeldessays geven een beeld van het stedelijk religieus leven waarin de kluizenaressen hun rol speelden. Marijke Carasso-Kok, bekend van het Repertorium van verhalende historische bronnen uit de middeleeuwen verleende haar medewerking hieraan. Ongetwijfeld mede hierdoor is een prachtige verzameling beeldbronnen geselecteerd, die een kleurrijk beeld geven van het religieuze leven in de middeleeuwen. Het boek hoort bij het project ‘Verborgen vrouwen’ waarin via tentoonstellingen, websites, debatten en manifestaties het thema ‘vrouwen en religie in verleden en heden’ wordt uitgebeeld..
De wetenschappelijke studie waaruit het boek voortkomt, blijft sterk op de achtergrond. De voorkennis die het boek vergt van de lezer varieert sterk. Sommige zaken krijgen eindeloos uitleg en andere zaken worden klakkeloos als bekend aangenomen. Daarnaast is het jammer dat Mulder-Bakker voor de noten (en daarmee alle verantwoording) verwijst naar het wetenschappelijke boek. De tekst komt bovendien soms gemaakt over. De auteur ‘denkt’ en ‘vermoedt’ hardop. Een zin als “Nog in de lijn doorredenerend vraag ik me af of reclusen niet méér waren dan incidentele charismatisch begaafde personen” (p. 54) doet gemaakt aan en suggereert ten onrechte dat de auteur ter plekke tot totaal nieuwe inzichten komt. Het kunnen restanten zijn van de conclusies van de wetenschappelijke studie maar ze doen niets voor de leesbaarheid van dit boek.
Toch is Verborgen Vrouwen vooral een mooi en interessant boek. In de conclusie staat een profielschets van kluizenaressen, gebaseerd op biografieën van Ivetta van Hoei, Juliana van Cornillon en Eva van Sint Maarten, alle drie uit Brabant-Luik, en van de moeder van Guibert van Nogent en Kreupele Margriet van Maagdenburg. Het profiel spreekt van vrije, onafhankelijke vrouwen die communicatief waren ingesteld. Zij stonden in verbinding met God en deelden zijn woord met de gemeenschap. Ze waren bij voorkeur minstens veertig jaar oud. In interviews legt Anneke Mulder-Bakker de connectie met het heden: zowel voor de middeleeuwse kluizenaressen als voor hedendaagse vrouwen geldt: eerst gezin, dan carrière. Zaken als deze profielschets, de boeiende biografieën en verhalen over bijvoorbeeld het kluizenaarsideaal (p. 30-41) zijn zeker de moeite waard.
S.E. Wubbolts- de Boer
Trefwoorden: Middeleeuwen, de Nederlanden, Stedelijk leven, Kluizenaressen, Religie, Begijnen, Hagiografie, Suster Bertken