Op een dag vond Henk van Renssen, journalist en schrijver, in een Maastrichts tweedehands boekhandeltje een boek getiteld ‘Inside Europe’. Het was van ene John Gunther, een Amerikaans journalist, was gepubliceerd in 1936 en bevatte een opdracht aan George Nypels, telg uit een Maastrichtse drukkersfamilie en journalist van het Algemeen Handelsblad. Bij Renssen was de interesse gewekt. Zijn zoektocht naar meer gegevens over deze George Nypels leidde tot een pageturner: ‘De revolutieverzamelaar’.
Na de wereldbrand ’14-’18 stond het Europa dat tot dan toe had bestaan op instorten. Als het niet de wrede modderoorlog zelf was geweest, had de pijnlijke vrede die daarop volgde wel het evenwicht tússen de traditionele grootmachten, maar ook bínnen die grootmachten fundamenteel ondermijnd. Rusland was al in februari 1917 aan revolutie ten prooi gevallen. Na de Vrede van Versailles staken revolutie en onvrede overal de kop op, van München tot Berlijn, tot Hongarije, Fiume en zelfs Turkije.
Europa stond op zijn kop en socialistische, maar ook fel nationalistische elementen grepen die onrust aan om de massa te mobiliseren. De burgerij, de ruggengraat van de samenleving van de negentiende eeuw, zag zijn wereld veranderen en verkeerde tussen angst en de nerveuze nieuwsgierigheid die met het zoeken naar zekerheid samengaat. Het Nederlandse, liberale Handelsblad zond dan ook een speciale correspondent uit die in de verscheidene brandhaarden poolshoogte moest gaan nemen: George Nypels.
Dan begint een woeste rondrit door Europa. Nypels gaat eerst naar Berlijn om de Duitse Novemberrevolutie van 1918 te verslaan. Hij heeft een kort gesprek met Karl Liebknecht, loopt rond tussen de matrozen van de revolutionaire Marinedivisie. Wat onmiddellijk opvalt is hoe dichtbij hij kan komen: bij burgers, maar ook bij kopstukken en soldaten. Hij loopt rond en verslaat en neemt soms zelfs deel, zoals in Brunswijk en München waar hij aanwezig is bij vergaderingen van de aldaar gevestigde radenrepublieken. Wat later is hij in Boedapest en ontmoet daar Bela Kún, leider van het Hongaarse revolutionaire bewind. En dat is nog maar het begin.
Van dit boek, noch van Renssen, zijn belangwekkende onthullingen of standpunten te verwachten die hier nader besproken hoeven te worden. De kleine geschiedenis die hij heeft geschreven gaat over de reizen van één man, die in een turbulente tijd de opdracht krijgt op zoek te gaan naar nieuws. Het verhaal leest als een sneltrein, is spannend als een thriller – en verdient dan ook, dat ik niet meer verraad dan ik nu al heb verteld.
Nypels ontmoet grote namen – Mussolini, ‘d Annunzio … en meer zeg ik niet –, maar tekent ook op wat hij ziet gebeuren in de door revolutie en machtsverschuiving overhoop gehaalde samenlevingen waarin hij belandt. Dat geeft een prachtig inkijkje in de vaak chaotische, geïmproviseerde werkelijkheid achter de landkaarten en feiten waarin onze kennis veelal is gevat. Onderwijl zie je uit de as van het oude Europa een nieuw herrijzen – nog ruw, onvolkomen en met alle idealen, al het geweld en alle misdaden nog in het verschiet.