In haar proefschrift: Over de streep”, beschrijft Sophie Bouwens hoe de grensarbeid vanuit Zuid-Limburg naar Duitsland zich heeft ontwikkeld vanaf het begin van de EEG (1958) tot de invoering van de euro als betaalmiddel (2002).
In een zevental hoofdstukken wordt het onderzoek uitgewerkt. Sophie Bouwens benadert het thema vanuit drie invalshoeken: sociaal-economisch, sociaal-politiek en vanuit het perspectief van de grensarbeiders. Om de relatie tussen grensarbeid en de grens vanuit deze drie standpunten te kunnen bekijken, is door de onderzoekster gebruik gemaakt van verschillende bronnen. Het betreft hier eerder onderzoek, regionale kranten en interviews met de grensarbeiders zelf. De hieruit verkregen inzichten vullen elkaar aan, maar spreken elkaar op andere punten tegen. Zo roept een antwoord nieuwe vragen op en dat bevordert nader onderzoek. Het vernieuwende van Bouwens’ benadering is, dat ze arbeid niet uitsluitend als economisch fenomeen beschouwt, maar ook als een manier om deel te nemen aan het maatschappelijk verkeer en het op zinvolle wijze invulling geven aan het dagelijks leven. Ze zit daarmee geheel op de lijn van Maslow, de psycholoog die een behoeftenpiramide ontwierp om aan te geven waar mensen zaten in hun streven naar overleven.
De literatuur uit het veld van de grensstudies geldt voor het onderzoek als vertrekpunt. Op basis daarvan worden grenzen niet alleen beschouwd als dynamische en meerdimensionale verschijnselen die het dagelijks leven in de grensgebieden vormgeven, maar daar ook zelf door worden beïnvloed. Het blijkt dat er grote verschuivingen optraden in de omvang en samenstelling van de pendelstromen. Zoals te verwachten was, is in de statistieken terug te zien welk effect de sluiting van de mijnen in Limburg, de oliecrisis en de daaruit volgende economische wereldcrisis en de bouwhausse in Duitsland hadden op de omvang en samenstelling van de stroom van grensarbeiders. Figuur 4.3 op pagina 57 laat wat dat betreft een opvallende piek zien in de jaren rond 1973.
Bouwens heeft bij haar onderzoek de Europese integratie en de verdwijnende binnengrenzen als achtergrond in beeld gehouden. Over de streep is een prachtige case-study over het spanningsveld tussen theorie en praktijk ten aanzien van Europese integratie. Juist een regio als Zuid Limburg oriënteert zich grensoverschrijdend, hetzij richting België, hetzij richting Duitsland. Wie naar de pendelaars luistert, komt tot de conclusie dat de rol van de grens nog lang niet is uitgespeeld, ook al doen termen als 'Europa zonder grenzen' anders vermoeden.
Drs. Paul Hendriks
Trefwoorden: 20e eeuw, Nederland, Limburg, pendelarbeid, Europese integratie, grensarbeid, grensverkeer.