Ter gelegenheid van het feit dat het dit jaar vier eeuwen geleden is, dat het Twaalfjarig Bestand gesloten werd, heeft het Nationaal Archief dit boekje uitgegeven. Het bevat, in de woorden van de samenstellers, de 21 ‘Charters of Freedom’ van ons land. Waarom moet daarvoor nu weer een Engelse term worden gebruikt ? Maar goed, die 21 Charters waren, volgens Berendse en Brood, evenzovele “betekenisvolle stappen (die) de inwoners van de Lage Landen bij de zee op de weg naar volwassenheid hebben afgelegd. Volwassenheid in de zin van het recht op zelfbeschikking” (p.7).
Achtereenvolgens komen ondermeer het Groot Privilege van 1477, de eerste vrije Statenvergadering van 1572, de Pacificatie van Gent, de Unie van Utrecht, het Plakkaat van Verlatinge, de Staatsregeling van 1798, de grondwetten van resp. 1814, 1815 en 1848, de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië en het Koninkrijksstatuut van 1954 aan de orde.
Van elk onderwerp is het archiefdocument afgebeeld, in het bijbehorende verklarende artikel maken de schrijvers in het kort duidelijk onder welke omstandigheden dat document tot stand kwam en vervolgens plaatsen zij het in zijn historische context. Tenslotte wordt een summiere samenvatting van de tekst van het document gegeven.
Het boekje is fraai uitgevoerd. De afbeeldingen van de archivalia zijn mooi maar helaas echter vaak zo klein of ze tonen slechts zulk een klein deel van het gehele document, dat de tekst niet of slechts fragmentarisch te lezen is. De samenstellers willen met dit boek bereiken dat wij, Nederlanders, meer aandacht zullen gaan besteden aan onze “Charters of Freedom” (p. 7). Dat is hen, jammer genoeg, niet gelukt. Zij prikkelen wel even de nieuwsgierigheid van de geïnteresseerde lezer, doch zij bevredigen die nieuwsgierigheid absoluut niet. Dit bezwaar had mijns inziens makkelijk ondervangen kunnen worden door het opnemen van transcripties van de essentiële delen van de documenten. Ik begrijp best dat men bezwaarlijk de volledige tekst van bijvoorbeeld de Unie van Utrecht kon opnemen, maar van het Plakkaat van Verlatinge had best de gehele preambule opgenomen kunnen worden. Hetzelfde geldt in meer of mindere mate voor de andere documenten.
Twee aanmerkingen op de tekst. Allereerst de titel: In 21 stappen vrij onverveerd. De laatste twee woorden zijn door de schrijvers bewust ontleend aan het Wilhelmus. Die woorden, aldus de samenstellers, “stralen optimisme uit dat in zo vele van de hier gepresenteerde documenten te herkennen is“( p. 7). De documenten hebben echter betrekking op de emancipatie van het Nederlandse volk; de woorden `vrij onverveerd’ slaan daarentegen op Willem van Oranje als individu en betekenen `zeer dapper’. De woorden `vrij onverveerd’ vormen een onderdeel van het apologetisch gedeelte van het Wilhelmus. De Prins verdedigt zich daarmee tegen de beschuldiging van lafhartigheid. Deze woorden hebben met het uitstralen van optimisme niets van doen. De titel van het boekje betekent dus: In 21 stappen zeer dapper. ‘t Zou een wervende titel voor een folder van een karateschool kunnen zijn !
Een tweede misser: Volgens de samenstellers was de sluiting van het Twaalfjarig Bestand “een moment […] vergelijkbaar met de Amerikaanse Declaration of Independence van 1776” (achterflap). Dit is een onjuiste vergelijking. Het Bestand betekende een de facto erkenning van de zelfstandigheid van een natie door andere naties, bij de Declaration was dat geenszins het geval. Bij de Declaration zegde men de gehoorzaamheid aan de vorst op en dat was bij het Plakkaat van Verlatinge ook het geval. Het Bestand was een verdrag, de Declaration was een eenzijdige verklaring, net als het Plakkaat. Niet het Twaalfjarig Bestand, maar het Plakkaat van Verlatinge is te vergelijken met de Amerikaanse Declaration of Independence.
Voor wie vlot wat informatie nodig heeft over een van onze ‘fundamentele wetten’ is dit fraaie boekje als naslagwerkje wel geschikt. Voor wie zich wil verdiepen in onze “Charters of Freedom” geeft het boekje onvoldoende informatie.
Han C. Vrielink
Trefwoorden: Nederland, Archieven, Nieuwe tijd, Nieuwste tijd,
Groot Privilege van 1477
Vrije Statenvergadering van 1572
Pacificatie van Gent
Unie van Utrecht
Plakkaat van Verlatinge
Twaalfjarig Bestand
Vrede van Munster
Staatsregeling voor het Bataafsche Volk van 1798
Grondwetten van 1814, 1815,1848,1917
Eerste Armenwet (1854)
Soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië (1949)
De EGKS
Koninkrijksstatuut van 1954
Onafhankelijkheidsverklaring van Suriname (1975)