Het Uur van de Waarheid
(recensie: Han C. Vrielink)
Allereerst verdient Hemmie Damen van uitgever Fagus een groot compliment voor de schitterende wijze waarop dit boek is vormgegeven. Het is een prachtboek geworden, in een chique band; het drukwerk is werkelijk uitstekend en de illustraties zijn fraai en interessant.
Hoofdfiguur is Bernhardine ( Bährne) Louise von Brun, geboortig in Polle in Nedersaksen, de dochter van de majoor buiten dienst Justus von Brun en Johanette von Adlerstein. Als Bährne twintig jaar oud is, trouwt zij met de in de buurt wonende baron Hieronymus von Münchhausen, de om zijn fantastische verhalen vermaarde ‘Lügenbaron’. De trouwlustige Von Münchhausen is dan drieënzeventig. Het huwelijk loopt al na enkele maanden spaak, als Von Münchhausen ervan overtuigd raakt dat Bährne het met de huwelijkse trouw niet al te nauw neemt en er bovendien in korte tijd nogal wat geld van de oude baron doorheen jaagt. Na een half jaar verstoot de baron haar. Ruim een jaar na de huwelijksdatum bevalt Bährne van een dochter; de baron erkent het kind niet als het zijne. Bährne raakt verwikkeld in processen betreffende echtscheiding en alimentatie. Het dochtertje overlijdt tien maanden na de geboorte. Daarna ontvlucht Bährne de Duitse landen en duikt ze op in Didam; zij noemt zich dan Louise.
De auteur behandelt in deel 1 het huwelijk, waarbij ze veel aandacht besteedt aan wat Duitse schrijvers in de negentiende en twintigste eeuw daarover hebben meegedeeld. Bährne wordt in hun werken vrijwel altijd als de ‘liederlijke’ neergezet. Deurvorst wijt dat aan de partijdigheid van die auteurs en ze maakt er veel werk van om die partijdigheid aan te tonen. De kwade genius voor haar is de afgunstige neef van de baron Von Münchhausen. Deze neef Wilhelm zou namelijk bij kinderloos overlijden van de baron de titel en het landgoed erven. Hij had dus inderdaad alle belang bij een scheiding van de baron en Bährne.. Tot zover kan men nog wel met de auteur meegaan. Lied Deurvorst is ervan overtuigd dat de baron door het stoken van neef Wilhelm er tenslotte toe overging om Bährne te verstoten. Op grond van hetgeen de auteur zelf uitvoerig meedeelt over het gedrag van Bährne, kan de lezer echter moeilijk anders concluderen dan dat Bährne het neef Wilhelm von Münchhausen ook wel erg gemakkelijk maakte om zijn verdachtmakingen aannemelijk te maken.
Na het overlijden van haar dochtertje vertrok Bährne met haar nieuwe vlam, Hendrik van Elsenbroek, in 1796 naar het Gelderse Didam.Van Elsenbroek kocht er een buiten en begon er een textielfabriek, maar het Huis den Dijk moest in 1801 wegens schulden worden verkocht en de fabriek ging failliet. Louise von Brun had voordien Hendrik al verlaten om te gaan samenwonen met Abraham de Both, richter en drost in Didam, met wie zij in 1800 huwde.
Deurvorst behandelt in de delen 2 en 3 voornamelijk leven en werken van De Both in Didam ten tijde van de Bataafse Republiek. Abraham was daar richter en kreeg als zodanig te maken met enorme dorpsrellen rond de benoeming van een pastoor. Het lukte richter De Both niet de orde te herstellen. Deurvorst beschrijft aan de hand van rechterlijke verslagen en dergelijke zeer omstandig hoe kleine relletjes escaleerden tot complete gevechten en tenslotte tot terreur door een kleine groep.
De Both werd ontslagen; hij vestigde zich vervolgens als advocaat in ’s-Heerenberg.
In de delen 4 en 5 worden de latere jaren van het echtpaar De Both beschreven en vervolgens de familiehistorie van hun zoon Frans en diens zoon Zeno. Wederom kommer en kwel, want vader Frans joeg het familiebezit erdoor, met alle gevolgen van dien.
De auteur heeft zich ongetwijfeld zeer veel moeite getroost bij het bijeenzoeken van de archivalische gegevens. Maar in de verwerking van die gegevens toont zij zich, althans in mijn ogen, geen meester. Geschiedschrijving – ik zeg het Sebastian Haffner na - is in de eerste plaats een kunst en als elke kunst bestaat zij hoofdzakelijk uit weglaten en samenvatten, het liefst in een heldere en puntige vorm. De auteur is niet erg bedreven in deze kunst. Het boek wemelt van de citaten, op vrijwel iedere bladzijde staan citaten, vaak erg lange en ook vaak overbodige. Daardoor dreigt de lezer in de bergen materiaal te verdrinken. Ook valt de schrijfster vaak in herhaling. Een goede redactie had deze uitglijders kunnen voorkomen.
Maar dat is, zoals gezegd, mijn mening. Het is zeer waarschijnlijk dat de schrijfster de bovenbeschreven kunst helemaal niet wilde bedrijven. Er bestaat namelijk ook een geheel andere categorie lezers en schrijvers van historische werken. Het gaat die lezers en schrijvers helemaal niet om “het weglaten en samenvatten, in een heldere en puntige vorm”. Zij voelen zich juist door de vele citaten en de stukjes oud schrift nauwer met de verhaalde geschiedenis verbonden. Zij zullen dan ook smullen van het boek van Lied Dietvorst. Zij zijn van mening dat de methode die Lied Deurvorst hanteert het werk authentieker maakt. Voor hen kan het aantal broncitaten dan ook niet groot genoeg zijn.
En voor hen is Het Uur van de Waarheid een prachtig boek.
Bovendien zal het werk, juist omdat het grootste deel van het verhaal over Bährne Louise von Brun zich afspeelt in Didam en omstreken, veel lezers vinden onder de liefhebbers van de geschiedenis van Gelderland.
Han C. Vrielink
Trefwoorden: Duitsland, Nederland, Didam, Nieuwe tijd, Biografie, Baron von Münchhausen
