Holland in de wereld, de wereld in Holland
(recensie: Cécile de Morrée)
Holland in de wereld, de wereld in Holland. Redactie: Matthias van Rossum, Minte Kamphuis, Arjan Nobel, Daan de Lange. Ook verschenen als themanummer van Holland 43 (2011) 3. Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2011. 280 blz., ingenaaid, geïllustreerd in kleur, ISBN 978-90-7040-361-4, €15,-
In dit themanummer van Holland, Historisch tijdschrift, staat de relatie tussen Holland en de rest van de wereld door de eeuwen heen centraal. Het poogt te laten zien dat de geschiedenis van en in Holland al eeuwen lang verstrengeld is met de geschiedenis van de wereld daarbuiten, en dat er daarbij sprake is geweest van invloeden in beide richtingen.
Holland in de wereld begint met een drietal korte, algemene beschouwingen op het thema door drie historici: Willem Frijhoff, ‘Schaalgrootten. Hoe een biograaf de global turn neemt’ (p.148-153), Karel Davids, ‘Van Leiden naar de wereld. Een microgeschiedenis van de global turn in de Nederlandse geschiedschrijving.’ (p.154-157) en Jeroen Duindam, ‘Vergelijking als maatstaf’ (p.158-167). Vervolgens bevat het nummer acht bijdragen vanuit verschillende geesteswetenschappelijke disciplines. Enne Koops schrijft over Nederlandse immigranten in Noord-Amerika, ‘Zuid-Ontario herinnert mij op slag aan Drenthe’ (p.168-179). Fenneke Sysling beschrijft antropologisch onderzoek in de Hollandse koloniën, ‘Ogen van ver’ (p.180-185). Peter Sijnke behandelt een gedeelte uit de Hollandse popmuziekgeschiedenis, ‘Hits uit Holland’ (p.186-191), en Sandra Smets een internationaal stukje uit de architectuurgeschiedenis, ‘Het turbulente leven van Lotte Stam-Beese’ (p.192-202). Anne-Katrin Ebert laat zien hoe fietsen van oorsprong een elitaire bezigheid was, ‘Van “velocipèdeeren” naar fietsen’ (p.203-211) en Sanne Muurling bespreekt het cultuurgoed van koffie, thee en porselein, ‘Een schatkamer in Europa’ (p.212-222). Tenslotte besteedt Ewald Vanvugt aandacht aan het beeld van de VOC in de actuele collectieve herinnering, ‘Nationale catechismus in de 21ste eeuw’ (p.223-235) en belicht Tim Toornvliet de rol van de televisie in de moderne Hollandse identiteit, ‘Inburgeren in anderhalf uur?’ (p.236-245). Het themanummer wordt afgesloten met enkele vaste rubrieken van het tijdschrift (`Tijdingen’, `Recensies’, `Over de auteurs’, en een `Column’ van Paul van de Laar).
Een van de bijdragen die nader besproken moeten worden, is het artikel van Sanne Muurling. Dit artikel toont bij uitstek iets wat aansluit bij de doelstellingen van het themanummer: het laat zien dat bepaalde goederen en elementen die tegenwoordig niet meer zijn weg te denken uit de Hollandse cultuur, hun eigenlijke oorsprong in het buitenland vinden. Nederlanders drinken nog altijd bovengemiddelde hoeveelheden koffie en thee en deze producten zijn verankerd in vaste momenten in het dagelijks leven – zodanig dat men haast vergeet dat ze afkomstig zijn uit internationale handel. Muurling laat op levendige wijze zien hoe het zover gekomen is. Zij heeft daarbij gekozen voor een steekproef van boedelinventarissen, en hoewel haar corpus klein is, tekent zich toch een heel aardig beeld af van een ontwikkeling. Het blijkt dat koffie en thee aanvankelijk luxe-producten waren die alleen door de Hollandse elite konden worden bekostigd. Met de ontwikkeling van de markt en de groei van zowel vraag als aanbod, werden deze producten echter steeds meer toegankelijk voor de midden- en lagere sociale klassen. Uit de boedelinventarissen blijkt dan ook dat in de loop van de 17e en 18e eeuw, steeds meer huishoudens beschikten over koffie- en theegoed en porselein. Dit is een typisch voorbeeld van gedaald cultuurgoed, want met de verspreiding naar de lagere klassen verminderden de hogere klassen hun consumptie, waardoor koffie en thee zo typerend konden worden voor het leven van alledag.
Een ander artikel dat speciale vermelding verdient, is de bijdrag van Ewald Vanvugt. Hij grijpt de vieringen van Vier Eeuwen VOC (2002) en 100 jaar Nederlandse verovering van Bali (2006) aan om ook voor de minder positieve kanten van het Hollandse koloniale verleden aandacht op te eisen. Hij stelt daarbij terecht dat de vaak gewelddadige aard van het Europese optreden overzee vergeten lijkt te zijn. Zo beschikten de handelsschepen van de VOC over toestemming om vijandige schepen te kapen en te plunderen, heeft de compagnie een significante rol gespeeld in de opiumhandel in Azië, en was zij verantwoordelijk voor grootschalige slavenhandel. Het verdient lof dat de auteur in dit artikel slechts de negatieve aspecten durft te belichten, zonder de gebruikelijke afweging met de positieve kanten, en dit maakt het artikel zowel sterk als verfrissend. De toon waarop hij dit doet, is echter wat al te cynisch – bij vlagen lijkt hij meer aandacht te hebben voor de spelers (de ontkenners) dan voor de inhoud (het ontkende). Een van de vele voorbeelden: “Eerder dan moeite te doen iets te ontdekken, lijken Nederlandse historici zich in te spannen om bepaalde onderwerpen over het hoofd te zien.” (p.231). Een dergelijke sneer doet enigszins afbreuk aan de reputatie van de auteur, zeker wanneer de schrijfstijl van het op zichzelf zeer boeiende artikel er zo door wordt aangetast als hier het geval is.
De brede context waarin dit themanummer is geschreven, maakt dat er ruimte is voor onderwerpen van uiteenlopende aard, die een zeer veelzijdig beeld geven van alle facetten van de Hollandse geschiedenis en cultuur. Het nadeel daarvan is echter dat de artikelen een echte samenhang ontberen. De schrijfstijlen, perspectieven en ook de omvang van de bijdragen lopen zo uiteen dat de lezer de indruk krijgt een willekeurige stapel stukken te lezen. Hoewel deze stukken ieder heel aardig zijn om te lezen, beklijft Holland in de wereld dan ook niet echt.
Cécile de Morrée
cvdemorree @ gmail.com
Trefwoorden: Holland, Nieuwe tijd, Cultuurgeschiedenis, Economische geschiedenis, Overzeese geschiedenis, koffie, thee, porselein, VOC
