Living Memoria
(recensie: Diane Spelbos)
Rolf de Weijert e.a. (red), Living memoria, Studies in Medieval and Early Modern Memorial Culture (Hilversum, Verloren, 2011), 432 pp., geïllustreerd gedeeltelijk in kleur, ISBN 978 90 8704 272 1, € 35,-
Op 16 december 2011 vond een symposium plaats ter gelegenheid van het afscheid van dr Truus van Bueren van de Universiteit Utrecht. Dit symposium droeg dezelfde titel als deze bundel: `Living Memoria’. Truus van Bueren is een alom gerespecteerde kenner van de herinneringscultuur in de Middeleeuwen en heeft vele publicaties op haar naam staan. Zij is de grondlegger van het MeMO-project, een online database van middeleeuwse memoriestukken, zowel objecten en afbeeldingen als geschriften.
Voorafgaand aan deze bijeenkomst werd dit boek samengesteld. Twintig collega’s schreven over de herinneringscultuur in al haar verschijningsvormen. Dat deze bijdrage een eerbetoon is aan Truus van Bueren lijdt geen twijfel. Bijna alle auteurs spreken hun dank en waardering uit voor haar baanbrekende werk op dit onderwerp. De meeste artikelen zijn in het Engels, een aantal in het Duits. Sommige behandelen heel specifiek een bepaald werk, andere geven een algemener beeld of benadrukken de sociale achtergrond van de nagedachtenis. Ook wordt er ingegaan op andere redenen waarom mensen zich wilden laten vereeuwigen, zoals legitimatie van de macht. Arnoud-Jan Bijsterveld doet in `Royal Burial Places in Western Europe’ (pp. 25-44) een ronde langs Europese koninklijke graven vanaf de Middeleeuwen tot nu. Hij bespreekt onder andere St Denis in Frankrijk, Westminster Abbey in Engeland en Roskilde Cathedral in Denemarken en toont aan dat deze graven niet alleen dienden ter herinnering aan het verleden maar juist een link wilden leggen naar de dynastieke toekomst van de koningshuizen. In het verlengde hiervan gaat Brigitte Boggild Johannsen in `Cum tota posteritas digne ut meruit simul honorare nequeat’ (pp. 45-58) dieper in op koningin Margrete I en de betekenis van Roskilde Cathedral. Niet van koninklijke bloede maar met soortgelijke motieven is de bouw van de Jeruzalemkapel in Brugge in opdracht van de familie Adornes. Charlotte Dikken bespreekt in `A Monument to a Glorious Past and a Questionable Future’ (pp. 79-96)de achtergrond van de familie, de kapel en de betekenis van de prachtige glas-in-lood ramen.
Meerdere bijdragen behandelen (deels) de afbeeldingen van kinderen bij hun ouders. Sophie Oosterwijk gaat hier in `Babes on Brackets on Medieval Tomb Monuments’ (pp. 251-268) uitgebreid op in. Kinderen zijn vaak nauwelijks te onderscheiden van volwassenen op de grafmonumenten. Daarnaast was het in de Middeleeuwen niet ongebruikelijk dat meerdere kinderen al jong stierven. Oosterwijk probeert te achterhalen of en hoe er onderscheid werd gemaakt tussen volwassenen, het nog levende nageslacht en de reeds overleden kinderen.
Een aantal auteurs hebben zich gericht op de verschillende aspecten van de herinneringscultuur bij de geestelijkheid. Hildo van Engen bespreekt in `Memor esto mei’ (pp. 269-287) een aantal diptieken waarop geestelijken van verschillende ordes zijn afgebeeld. Niet alleen de functie maar ook de opdracht tot vervaardigen van deze werken wordt toegelicht. In `Gift-Giving practices in the Utrecht Charterhouse’ (pp. 147-164) gaat Rolf de Weijert in op de wijze waarop dergelijke kloosters werden gefinancierd. Hij bevestigt het belang van de schriftelijke bronnen in het onderzoek naar de Middeleeuwen. Annemarie Speetjens legt in `Founder, the Chaplain and the Ecclesiastical Authorities’ (pp. 195-206)uit wat de invloed was van priesters op de schenkingen van leken, de besteding ervan en de invulling van de gedenkmissen.
Afsluitend gaat Otto Gerhard Oexle in zijn bijdrage `Fama und Memoria der Wissenschaft in der Kunst der Frühen Neuzeit’ (pp. 365-378) in op de veranderingen die in de zeventiende eeuw plaatsvonden. Hij geeft betekenis aan het groepsportret in het licht van de memoriecultuur.
Dit is slechts een greep uit de vele bijdragen in deze bundel. De diversiteit van de behandelde onderwerpen binnen de herinneringscultus maakt dit boek niet alleen een feestelijk eerbetoon maar ook een feest om te lezen. Het benadrukt zowel de veelzijdigheid en het belang van het werk van Truus van Bueren als ook de terreinen die nog open liggen, de vele mogelijkheden tot verder onderzoek waarin het MeMO-project een essentiële bijdrage kan leveren.
Diane Spelbos
trefwoorden; Middeleeuwen, Europa, Memoria, Grafmonumenten, Schenkersportretten
