Jaap Grave is docent aan de Freie Universität in Berlijn bij de vakgroep Philosophie und Geisteswissenschaften van het Institut für Deutsche und Niederlandische Philologie. Hij heeft meerdere publicaties op zijn naam staan.

Op de achterflap wordt vermeld dat dit boek zich toespitst op de Bildungsroman. Deze term roept allerlei associaties op met de nadruk op de ontwikkeling van de jeugd naar de volwassenheid. Hegel, zo betoogt Grave, noemt het de leerjaren waarin de jongeren zich nog verzetten tegen de conventies van de maatschappij. Met de volwassenwording zullen zij zich uiteindelijk neerleggen bij de bestaande verhoudingen en zich aanpassen. Hierin is direct de link met de titel terug te zien: De roes is de periode waarin alles nog mogelijk lijkt, de hoopvolle en gelukkige periode. Na de roes volgt de kater (p.19) waarin men teleurgesteld is. De realiteit blijkt anders dan verwacht, men wordt in een keurslijf geperst of zoals Hegel aangeeft, staat aan het begin van een kleinburgerlijk leven: een baan, trouwen en een kind krijgen, en de idealen uit de jeugd worden verlaten. Natuurlijk is dit laatste in de Bildungsroman in vele vormen aanwezig. En ook niet iedereen voldoet uiteindelijk aan de maatschappelijke normen. Wel blijken de ideeën van een ontwikkelingsproces van alle tijden en plaatsen. Deze motieven zijn al terug te vinden in de mythologische verhalen rond Herakles en in de Metamorphosen van Ovidius. Door de eeuwen heen populair gebleven, is het in de hedendaagse literatuur nog altijd een geliefd thema.

            Met dit onderzoek zet Grave de idee van de Bildungsroman echter in een breder perspectief. Hij maakt duidelijk dat deze ontwikkeling niet is voorbehouden aan de jeugd maar ook op latere leeftijd een rol blijft spelen. De essentie van de persoonlijke ontwikkeling is keuzes maken, de keuze tussen een leven gericht op de deugd of de wellust. Deze fundamenten worden doorgaans gelegd in de jongere jaren maar spelen in wezen gedurende het hele leven een belangrijke rol. De meest sprekende voorbeelden die hij hiervoor geeft, zijn wel uit de romans Max Havelaar van Multatuli en Publieke werken van Thomas Roosenboom. Naar mijn mening gaat Na de roes dan ook niet zo zeer over de Bildungsroman als wel over hoe de verschillende mogelijkheden en gevolgen van de keuze voor een deugdzaam leven dan wel een leven gericht op wellust in al zijn verschijningsvormen in de literatuur zijn verwerkt.

Grave deelt zijn boek in vijf delen in over respectievelijk het sublieme en de epifanie, genot, geweld, zuiverheid en schoonheid. Aan de hand van deze thema’s analyseert hij een aantal romans, waarbij de nadruk op de Nederlandse literatuur ligt. Zijn analyses zijn telkens zeer grondig, soms gericht op één roman, soms in vergelijking met andere werken uit de wereldliteratuur. Ter verduidelijking haalt hij passages aan, verklaart metaforen en analyseert de karakters van de hoofdpersonages. Schrijvers die onder andere de revue passeren, zijn naast de hierboven al genoemde Multatuli en Thomas Roosenboom ook Wessel te Gussinklo, Louis Couperus, Robert Musil en Margriet de Moor. Van een aantal auteurs worden meerdere werken behandeld.

Zijn schrijfstijl is helder en zeer leesbaar. Door de vele verwijzingen en aanhalingen zijn de analyses soms verrassend maar altijd begrijpelijk. Ter ondersteuning worden de ideeën van verschillende filosofen over jeugd, ontwikkeling en volwassenwording zowel als over taal en literatuur aangehaald en getoetst. Wellicht kan hier een kleine kanttekening worden geplaatst. Bekendheid met deze filosofen wordt verondersteld, hun ideeën worden verder niet toegelicht.

 

Een aantal van de door Grave besproken werken heb ik al gelezen. Na zijn analyses kan ik niet wachten om ze te herlezen en de andere boeken staan nu bovenaan mijn leeslijst. Na het lezen van Na de roes zal iedereen met belangstelling voor literatuur zich onmiddellijk naar de boekenkast of de boekwinkel spoeden.

 

Diane Spelbos,

 

 

Trefwoorden; Nederland, Nieuwe tijd, Literatuurgeschiedenis, Philosophie, Bildungsroman, Hegel, Multatuli