Historische Atlas van Rotterdam
(recensie: Aron de Vries)
Paul van de Laar en Mies van Jaarsveld, Historische atlas van Rotterdam. De groei van de stad in beeld (Nijmegen, Uitgeverij Vantilt, 2012), rijk geïllustreerd, 80 pag., ISBN 978-94-6004-105-1, € 19,50
Het duurde slechts een kwartiertje en toen was Rotterdam voorgoed veranderd. Op 14 mei 1940 verschenen er Duitse bommenwerpers, die maar liefst 97.000 kilo brisantbommen afwierpen in de historische binnenstad. Ongeveer 800 Rotterdammers kwamen om, terwijl er 80.000 dakloos waren. Nadat de brand was geblust, werd al snel duidelijk dat het vooroorlogse Rotterdam niet kon worden hersteld. Veel monumentale gebouwen – weliswaar zwaar, maar toch niet onherstelbaar beschadigd – werden alsnog tot puin geslagen. Volgens de modernste architectonische en stedenbouwkundige inzichten werd de stad herbouwd.
Wandelend door Rotterdam zou je haast vergeten dat het van oorsprong een middeleeuwse stad van bescheiden omvang was en dat de stad zich zou ontwikkelen tot de tweede koopmanstad van de Republiek. Enkel de Laurenskerk bleef, ondanks zware beschadigingen, gespaard voor de slopershamer en toont ons zo een glimp van dit lange verleden. Onlangs verscheen de derde, herziene druk van de Historische Atlas van Rotterdam, die de lezer meeneemt vanaf het allereerste begin tot het Rotterdam dat zich afficheert als `Manhattan aan de Maas’ met zijn futuristische skyline. Op een heldere, prettige manier wordt verteld hoe de stad veranderde van aanzicht, waarbij veelvuldig gebruik wordt gemaakt van kaartmateriaal, stadsgezichten en historische afbeeldingen.
De auteurs weten op een heldere wijze de geschiedenis van de havenstad uit de doeken te doen. Paul van de Laar is directeur collecties en wetenschappelijk onderzoek van Museum Rotterdam, een instelling die meewerkte aan de totstandkoming van de atlas. Daarnaast bekleedt hij aan de Erasmus Universiteit de bijzondere leerstoel Roterodamum “Geschiedenis van Rotterdam”. De andere auteur, Mies van Jaarsveld, was als onderzoeksassistent eveneens verbonden aan deze leerstoel. Achterin de atlas is er een uitgebreide illustratieverantwoording en een lijst met geraadpleegde bronnen opgenomen. Jammer is dat de atlas geen notenapparaat kent, want af en toe vroeg ik mij toch af waar de auteurs zich op baseerden.
Moeilijk te beoordelen is in hoeverre deze derde druk afwijkt van de oorspronkelijke uitgave uit 2004. In de lijst van geraadpleegde bronnen vinden we slechts één publicatie van na 2004 terug, die vooral gaat over de stad in de jaren dertig. Op 1 september 2008 startte men na jaren van plannen maken, discussies en protesten met de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Men verwacht deze uitbreiding van de Rotterdamse haven in 2013 in gebruik te nemen. Deze ontwikkeling staat echter niet in de atlas. Toch wordt er in het slothoofdstuk wel degelijk gesproken over de stadsontwikkeling na 2004. Mijns inziens is relevante literatuur niet gebruikt bij het herzien van de atlas. Neem bijvoorbeeld het eerste hoofdstuk over de nederzetting Rotta, die in de twaalfde eeuw door overstromingen verdween. De auteurs stellen dat de restanten van de parochiekerk nog niet zijn gevonden en “ archeologen hebben het raadsel rond deze Rotterdamse oernederzetting tot op heden niet opgelost” (pag. 9). Natuurlijk blijven er altijd discussiepunten rond archeologische vondsten maar het in 2011 verschenen rapport van het Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) over opgravingen op de voormalige Ichtus-locatie bij de Binnenrotte gaf juist veel nieuwe inzichten over deze prestedelijke nederzetting.
De atlas biedt niet alleen een duidelijk beeld van de Rotterdamse stadsontwikkeling, maar laat zien welke oplossingen er gevonden zijn voor transportproblemen in een zich snel uitbreidende stad of bij de sanering van oude wijken. Hierbij is het boek zeker interessant voor diegene die geïnteresseerd is in (groot-)stedelijke ruimtelijke ontwikkeling. De atlas is onderdeel van de reeks ` Historische Atlassen’ , waarin inmiddels tal van atlassen verschenen zijn. Het zou interessant zijn deze atlassen als historiografisch product eens tegen het licht te houden.
Drs. Aron de Vries
Burg. Gaarlandtstraat 10
4205 CC Gorinchem
Trefwoorden: Nederland, Rotterdam, Middeleeuwen, Nieuwe Tijd, Nieuwste tijd, Archeologie, Cartografie, Bouwhistorie, Stedelijke ontwikkeling, Havensteden.
