Serge ter Braake, Rond het Binnenhof – Twintig Haagse geschiedenissen uit de zestiende eeuw, (Hilversum, Verloren, 2012), 160 blz., in kleur geïllustreerd, ISBN 9 789087 043162,  €19,-

 

Bij de universiteit Leiden promoveerde Serge ter Braake op de rol van ambtenaren bij het Haagse Hof en de Hollandse Rekenkamer in het Habsburgse rijk. Tijdens zijn onderzoek las hij prachtig materiaal over markante personen in de 15^e en 16^e eeuw. Niet altijd kon hij de verhalen en bronnen gebruiken voor zijn dissertatie. Het boek Rond het Binnenhof komt voort uit juist deze verhalen en anekdotes. Ter Braake wilde het materiaal gebruiken, niet in een wetenschappelijke context maar als uitgangspunt voor een leuk, interessant en amusant boek over Nederlanders in de 16^e eeuw.

Rond het Binnenhof kreeg terecht al vele lovende recensies. De verhalen zijn smakelijk, goed verteld en letterlijk ‘ter lering en vermaak’. De politiek en samenleving in de 16^e eeuw kende corruptie, geweld, liefde, vreemdelingenhaat, bastaarden, dichters, er werd geklaagd, er werd getrouwd en er werd gevochten. Alles wordt verteld met het Binnenhof als spil tussen de verhalen. Mannen, vrouwen en kinderen speelden elk hun rol en lieten hun sporen na in het archief; Ter Braake heeft ze er liefdevol weer uitgehaald.

Het boek is opgebouwd rond vijf thema’s: Politiek en Bestuur; Familie; Oorlog, partijstrijd en Opstand ; Cultuur, religie en onderwijs; en tenslotte Carrière. Elk thema wordt uitgediept aan de hand van vier personages en hun verhaal. Niet elk thema leent zich voor een individueel verhaal, wat Ter Braake oplost door een breder verhaal te vertellen zoals over kinderen in Den Haag (p. 64-70) waarin hij personages uit andere delen van het boek laat terugkomen. Zo leren we Nicolaas Everaerts kennen in hoofdstuk veertien als befaamd rechtsgeleerde, in dienst van de Grote Raad van Mechelen. Maar hij maakt ook zijn opwachting in het hoofdstuk over kinderen, waar we lezen dat hij moeite had zijn 18 kinderen uit te huwen en banen te bezorgen (p. 65).

Elk verhaal vormt een eigen hoofdstuk en ook zonder het raamwerk dat Ter Braake heeft geschetst rond de thema’s zijn ze afzonderlijk goed te lezen. Rond het Binnenhof begint meteen met een heel bijzondere man: Anton Lalaing, stadhouder van Holland en Zeeland (en misschien minnaar van landvoogdes Margaretha van Parma). Tijdens zijn onderhandelingen met de Staten van Holland verliest Anton meermalen zijn geduld en blijkt een opvliegend karakter te hebben. De titel van dit hoofdstuk ‘ Ik wil u zo plat slaan als de vloer’ blijkt gebaseerd op zijn uitroep tegen een afvaardiging van Amsterdam en werd keurig gedocumenteerd door een trouwe Amsterdamse secretaris . Sowieso was hij rap met woorden, zijn uitroep ‘denken jullie soms dat ik de varkens ga scheren, als de anderen schapen scheren’ (p 21) is toch ook bloemrijk. Aan het eind van dit hoofdstuk slaat Ter Braake de brug met het heden door te memoreren dat tegenwoordig ‘ een uitlating als ‘ flapdrol’ of ‘bedrijfspoedel’ al nieuwswaarde heeft’ (p25) – juist zulke bruggetjes doen dit boek extra leven.

Ook bij de andere verhalen pakt Ter Braake uit met citaten en met eigen beschouwingen. Zo introduceert hij het relaas van Catharina de Chasseur ‘in zijn meest smeuïge vorm’ (p 44). Catharina – een meisje van eenvoudige komaf – huwt met de Hollands edelman Gerrit van Assendelft. Het huwelijk lijdt onder de afwijzing van zijn ouders en uiteindelijk leven de echtgenoten gescheiden van elkaar. Catharina wordt na 34 jaar huwelijk betrapt op valsemunterij en daarom verdronken. Ter Braake verweeft de positie van vrouwen en lagere klassen met de mythen die de ronde doen over Catharina en breekt een lans voor haar: de misstap wordt haar in zijn ogen te zwaar aangerekend. Verderop in het boek lezen over rebel Gerrit van Renesse en ‘de priester die trouwen wilde’.

Achterin heeft Ter Braake een apart hoofdstuk opgenomen met de titel ‘Voor wie meer wil weten’ (p 150). Hierin spreekt de wetenschappelijke achtergrond van de auteur. Per hoofdstuk staan er een literatuurlijst en verwijzingen naar de geraadpleegde (veelal primaire) bronnen waar hij de verhalen en anekdotes uit destilleerde. Het boek bevat tevens illustraties die de hoofdstukken verduidelijken. Voor zover mogelijk zijn portretten opgenomen van de personages, die daarmee weer beter tot leven komen.

Dit boek heeft mijn inziens een lange lijst van mogelijke lezers: het is een aanrader voor zowel de geïnteresseerde geschiedenisleek, voor mensen die meer willen weten van politiek, voor onderwijzers, voor studenten en nog velen meer.

 

Drs. S. Wubbolts- de Boer

 

Trefwoorden: Nederland, Den Haag, Late Middeleeuwen, Nieuwe tijd, 16^e eeuw,  Politieke geschiedenis, Bourgondische Nederlanden, Habsburgse Rijk