Oosters romantisch historisch tafereel (Hilversum, Verloren 2013), 140 pp., geïllustreerd, ISBN 978 90 8704 342 1, € 19,00

 

Naar aanleiding van zijn verblijf op de Molukken gedurende de opstand van 1817 heeft Ver Huell een verhaal over een plaatselijke heldin geschreven. Straver zet het verhaal, dat intergaal is overgenomen, in een cultuurhistorische context. Hij geeft een kort overzicht van de gebeurtenissen voorafgaand en tijdens de opstand op de Molukken in 1817. Deze ontstond naar aanleiding van het feit dat het tijdelijke Britse bewind terug zou worden gegeven aan de Nederlanders. Aangezien de Britse tijd voor de bewoners van de eilanden, na een periode van onrust en onderdrukking, veel rustiger verliep, was de bevolking niet genegen weer onder Hollands bewind te komen. Ook beschrijft Straver de levensloop en carrière van Ver Huell, die met ups en downs verliep. Hij put hiervoor onder andere uit de levensherinneringen en reisverslagen die hij heeft opgetekend. Ver Huell kwam uit een gegoede familie waar het gebruikelijk was een hoge functie bij de marine te ambiëren. Zijn hart lag bij de natuur, het schrijven en tekenen. Hij trachtte beide te combineren door op de lange zeetochten naar verre bestemmingen de natuur aldaar te observeren, te beschrijven en voorwerpen te verzamelen om zo, ooit, een boek over Natuurlijke Historie samen te stellen. Dat is er overigens nooit van gekomen. Wel heeft hij verschillende andere publicaties op zijn naar staan. Het verhaal over Christina Martha heeft Ver Huell op 28 februari 1837 voorgedragen voor de Rotterdamse Leesvergadering. Dit was een hele eer; andere sprekers waren bijvoorbeeld Nicolaas Beets en Jacob Van Lennep. Het verhaal werd enthousiast ontvangen door de zaal en kreeg goede recensies.

Christina Martha vertelt over een moedige jonge vrouw, dochter van een plaatselijk opperhoofd. Zij wil zich niet gewonnen geven aan de Nederlanders en gaat voor in de strijd tijdens de opstand. Pas wanneer haar vader gevangen wordt genomen, geeft zij zich uiteindelijk over. Haar vader en geliefde worden beiden geëxecuteerd en zij overlijdt van verdriet. Ondanks het feit dat zij van de ‘tegenpartij’ is, wordt Christina Martha geportretteerd als een goede christin; vroom, moedig, begaan, met ouderliefde en rechtvaardigheidsgevoel. En passant redt zij nog een blank kindje van een wisse dood. Tussen de gebeurtenissen door worden de flora en fauna van de eilanden uitgebreid beschreven. Hierdoor past de vertelling geheel in zijn tijd waarin beschavingsoffensief, goede zeden, vroomheid en interesse in de natuurkunde hoogtij vieren.

Ver Huell wilde tonen dat deze ‘wilden’ door de koloniale bezetting als evenmensen moesten worden gezien en wel degelijk tot beschaving in staat waren. Ook waren literair gezien reisverhalen in het begin van de negentiende eeuw zeer populair, niet in de laatste plaats vanwege de grote uitbreiding van koloniaal bezit.

Met de ondertitel Oosters romantisch historisch tafereel maakt Ver Huell duidelijk dat het hier om een fictief verhaal gaat, geplaatst in een historische context. Weliswaar heeft de persoon Christina Martha daadwerkelijk bestaan en is zij als gevangene op het schip geweest waar Ver Huell de leiding had, maar het is onwaarschijnlijk dat hij haar gesproken heeft. In zijn reisverslag, Herinnering aan een reis naar Oost-Indië, wordt de gebeurtenis slechts kort aangehaald, zonder dat er enig belang aan wordt gehecht. Toch is Christina Martha op de Molukken zelf een historische figuur van belang. Verschillende standbeelden en andere uitingen van bewondering zijn er aan te treffen.

In het archief van de familie Ver Huell zijn ook vele tekeningen en prenten van de hand van de schrijver aangetroffen. Een uitgebreide selectie ervan is opgenomen in het boek. Er wordt echter geen enkele keer naar verwezen, waardoor ze soms wat misplaatst overkomen.

Het verhaal van Ver Huell, is op zichzelf al boeiend, vol intriges, liefdesperikelen, jaloezie en strijd. Straver heeft met zijn toelichting over tijd en schrijver maar ook met een uitgebreid notenapparaat over de betekenis van termen en anekdotes in het verhaal, het tot een helder en begrijpelijk geheel gemaakt. In de vertelling zelf staan de noten telkens onderaan de bladzijde. Om een mij niet duidelijke reden staan de noten bij de toelichting achter in het boek. Persoonlijk vind ik dat geblader hinderlijk en deze inconsistentie had niet gehoeven, vooral omdat de noten bij de toelichting veel korter zijn dan die bij het verhaal. Al met al is het een waardevol boekje over de geschiedenis zelf en de perceptie op de gebeurtenissen in het begin van de negentiende eeuw, in dit geval zelfs vanuit het gezichtspunt van een plaatselijke, gekleurde vrouw.

 

Diane Spelbos

 

Trefwoorden:  Molukken, 19^e eeuw, Koloniale geschiedenis, Reisverhalen