Faith, Fatherland and the Norwegian Seaman
(recensie: Tom Duurland M,A,)
Virginia Hoel, Faith, Fatherland and the Norwegian Seaman. The Work of the Norwegian Seaman's Mission in Antwerp and the Dutch Ports (1864-1920), Hilversum, Verloren, 2016, 476 pp., illustraties, ISBN 978-90-8704-564-7, € 39,50.
Hoel gebruikt interessant en niet eerder geraadpleegd bronnenmateriaal, dat merendeels bestaat uit de persoonlijke correspondentie en de rapportages van Noorse predikanten. Deze brieven, geraadpleegd in het staatsarchief van Bergen, vertellen in veel gevallen persoonlijke verhalen. Daar lijkt het de auteur ook om te doen, het verleden ‘tot leven’ brengen. Zij hanteert dan ook een methode die geleend is uit de antropologie: die van de ’participant observation.’ Daarmee bedoelt ze dat ze de historie van deze Noorse kerkgemeenschap van ‘binnenuit’ wil beschrijven, alsof zij over de schouders van de tijdgenoten kon meekijken. Dit tracht Hoel te doen door bij de (handgeschreven) persoonlijke brieven tussen de regels door te lezen om beelden, ervaringen en persoonlijke drijfveren van de predikanten nauwkeurig te observeren en om daaruit conclusies te trekken. Het boek is thematisch ingedeeld in negen hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk wordt de ontstaansgeschiedenis van de zelfstandige Noorse staat (1814) in de loop van de negentiende eeuw beschreven. Het opkomend nationalisme en de rol van de Lutherse kerk in Noorwegen komen aan bod. Er wordt duidelijk gemaakt dat de zeemanszendingen sterk verband hielden met de genoemde ontwikkelingen. Er werd in de negentiende en vroege twintigste eeuw grote waarde gehecht aan nationale eenheid, die bereikt kon worden door het nadrukkelijk profileren van een gezamenlijke identiteit rondom de Noorse vlag. De kerk en de verkondiging van het evangelie waren hierin een belangrijke spil. Noorse zeelieden, die de nationale waarden zouden vertegenwoordigen, moesten volgens de toen geldende zeden ook in buitenlandse havens in het gareel worden gehouden. Drankmisbruik en prostitutie lagen zoals bekend op de loer. Belangrijker nog: de zeelieden mochten niet van het geloof raken. De Noors-Lutherse kerk begon daarom op eigen initiatief vanaf de jaren 1860 met het vestigen van kerken in Europese havens om Noorse zeelieden aldaar een zogenaamd ‘thuisgevoel’ te bezorgen. Behalve ruimte om te bidden was er een zeemanshuis met een leeszaal, waar doorgaans ook brieven naar huis werden verstuurd. Aan de zeemanspastores was dan ook een begeleidende taak toevertrouwd: zij waren in sociaal, cultureel en spiritueel opzicht de steun en toeverlaat van de Noorse zeelieden. Deze missie werd grotendeels gefinancierd door contributies aan de Noorse ‘Vereniging van zeemansmissies’.
In hoofdstuk twee tot en met zes beschrijft de auteur uitvoerig het ‘missiestation’ in de haven van Antwerpen en de lokale Noorse kerk met pastores. In hoofdstuk zeven tot en met elf komen Amsterdam en Rotterdam, Harlingen, Nieuwediep en Dordrecht in detail aan bod. In hoofdstuk twaalf worden ook de Lutherse vrouwengenootschappen in de havensteden beschreven. Het boek is vooral boeiend doordat het een relatief onbekende (of vergeten) episode aan de Nederlandse en Noorse geschiedenis toevoegt. Ook specialisten zal het boek verrassen door niet eerder onderzochte bronnen en afbeeldingen. Maritieme geschiedenis wordt zo op belangwekkende wijze gekoppeld aan cultuurgeschiedenis. Hoel weet ook de leek goed te onderhouden met haar schrijfstijl en de persoonlijke verhalen van predikanten, die kleur geven aan de tekst. In dat opzicht is het werk zeker geslaagd. Ook is het boek geïllustreerd met foto’s, plattegronden en prentbriefkaarten die de beschreven zaken verduidelijken. In de appendices wordt een tijdlijn weergegeven, worden vlaggen geduid en een aantal (vertaalde) bronteksten toegevoegd. De volledigheid van het werk is een verdienste van de auteur. Een gemis is echter dat het boek vooral beschrijft en weinig analyseert. Er zijn geen uitdagende stellingen toegevoegd en er worden geen deuren open gezet naar vervolgonderzoek, hoewel de parallel met Nederlandse en Duitse protestantse zeemansmissies zich opdringt. Gelukkig staat de kwaliteit van het werk buiten kijf en belooft het verworven historisch inzicht een bestendiging van de Noors-Nederlandse betrekkingen.
Tom Duurland M.A.
tomduurland@hotmail.com
Trefwoorden: Nederland, Noorwegen, 19e eeuw, 20e eeuw, Maritieme geschiedenis; Kerkgeschiedenis, Antwerpen, Amsterdam; Rotterdam
