Hollands ABC
Historisch ABC van veertig plaatsen in Noord- en Zuid Holland, samengesteld uit de Atlas van Stolk
Emilie M.L. van der Maas
48 pp, € 5
isbn/issn: 90 6550 728 0

Hollands ABC

(recensie: Annemieke van der Velden)

Onlangs werden de uitkomsten van een enquête, gehouden in opdracht van het Rijksmuseum, bekend, waaruit bleek dat het niet best gesteld is met de kennis van ons vaderlands verleden bij de gemiddelde Nederlander. Men zou bijvoorbeeld FlorisV niet meer van Willem van Oranje kunnen onderscheiden. Hoe bedroevend is zo'n uitslag nu eigenlijk? Zonder het belang van historische kennis voor de samenleving in twijfel te trekken, moeten we ons wel realiseren dat elke tijd zijn eigen omgang met het verleden kent. Niet iedere Nederlander is van de gevraagde historische feiten op de hoogte, maar zij die dat wel zijn, weten die kennis tegenwoordig ook vaak weer in een breder historisch verband te plaatsen. Was het niet interessanter geweest indien men zich op een andere wijze had gericht op het peilen van het historisch besef? Populair-historische boekenuitgaven en een televisieprogramma als Andere Tijden bijvoorbeeld getuigen van het feit dat geschiedenis wel degelijk leeft bij de gemiddelde Nederlander, voor zover die al bestaat.

Dat geschiedenis behalve een feitengalerij, vooral ook leuk is en nieuwsgierig maakt, bewijst in ieder geval de uitgave van het Hollands ABC, waarin een boeiende kijk (letterlijk, want illustraties!) op ons nationaal verleden van de zestiende tot de twintigste eeuw wordt gegeven. Toch spreekt de auteur de hoop uit dat het boekje behalve leuk ook "leerzaam" is voor zowel jong als oud. Ludiek bedoeld, past het boekje, in de vorm van een ABC, in een langer bestaande traditie van (historisch-)educatieve lectuur.

Het eerste boek waarmee kinderen op school leerden lezen, was eeuwenlang Het Groot ABC of Hanenboek uit de zestiende eeuw. De kinderen kregen er het alfabet in verschillende lettertypen mee voorgeschoteld en werden en passant ook godsdienstig gevormd. Later, onder invloed van de Verlichting, veranderde het godsdienstige karakter van het Hanenboek en werd het ABC een kleurrijk prentenboek met een plaatje en kort rijmpje of tekst. De ABC boeken die sindsdien verschenen, legden inhoudelijk het accent afwisselend meer op namen van dieren, namen van historische personen en historische gebeurtenissen of op plaatsnamen, rivieren en natuurverschijnselen.

Dit Hollands ABC is bedoeld als speelse aanvulling op de publicatie van de Geschiedenis van Holland, door T.de Nijs en E.Beukers (red.), die in 2002-2003 in vier banden is verschenen. In diezelfde tijd organiseerde de Atlas van Stolk de tentoonstelling `Hollands ABC', met prenten, tekeningen en affiches van plaatsen in Noord- en Zuid-Holland, waarbij dit ABC als catalogus diende. Interessant is bovendien, zoals terloops in de inleiding is vermeld, dat de Atlas van Stolk in het bezit is van verschillende voorbeelden van ABC boeken. Wie meer wil weten over de geschiedenis van ABC boeken zij verwezen naar de in het boekje in een literatuurnoot vermelde A is een aapje. Opstellen over ABC-boeken van de vijftiende eeuw tot heden, onder andere van de 'Schoolmeester' G.van der Linde.

Het Hollands ABC is ingedeeld naar plaats en gebeurtenis. In het boekje staan bekende en minder bekende plaatsen op alfabetische volgorde. Niet alleen historische gebeurtenissen zijn opgenomen maar ook meer algemeen Hollandse kenmerken zoals een affiche van de Goudse kaas en de tulpen uit Lisse. Probleemletters vormden de Q en X. Een prachtige vondst was het plaatsje Querlequitsch. Men leze de tekst, maar kort en bondig is het een ironische omschrijving van een deel van Amsterdam waar een brug verkeerd werd gebouwd en tenslotte instortte. De X voor Tienhoven, naar het Romeinse getal voor tien, is daarentegen een beetje een noodgreep en had mijns inziens beter weggelaten kunnen worden. De dwingende vorm van 26 letters had losgelaten mogen worden, aangezien er ook niet voor is gekozen om zich per letter te beperken tot de omschrijving van één plaats. Dit laatste kwam overigens in de ABC boeken wel meer voor. Ook in het Nederlands ABC uit 1823 worden per letter verschillende namen besproken.

Hoe ludiek bedoeld ook, dit ABC is een boekje dat niet slechts zijn waarde vindt als tentoonstellingscatalogus. Hoe beknopt de begeleidende teksten ook zijn, zij zijn professioneel van toon en voorzien de lezer van voldoende uitnodigende informatie. Ik deel met de auteur de hoop dat verschillende generaties plezier aan het boekje zullen beleven. Tenslotte, voor de complete historische sensatie nodigt het boekje uit om beeldmateriaal in de Atlas van Stolk te komen bekijken, ook los van genoemde tentoonstelling. Voor meer informatie over de Atlas van Stolk wordt in de inleiding dan ook verwezen naar een tweetal websites: www.hmr.Rotterdam.nl (Nederlandse tekst) en www.atlasvanstolk.nl (in het Engels). Tenslotte moet hier nog een andere in de inleiding genoemde site worden vermeld: www.geheugenvannederland.nl, die, beheerd door de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, beelden en teksten biedt uit de "vaak verborgen collecties van Nederlandse culturele instellingen".