Weinig musici zullen worden vereerd met de toekenning van de titel Major Cultural Route voor de geografische weg die zij tijdens een tournee hebben afgelegd. Om zo’n route voor het nageslacht vast te leggen, werd daartoe in 2004 zelfs een vereniging opgericht: Europäische Mozart Wege.
In het boek Mozart op reis geeft samensteller Piet Verwijmeren de tocht weer die het gezin Mozart, vader Leopold, moeder Maria Anna, dochter Nannerl en zoon Wolfgang van 9 juni 1763 tot en met 29 november 1766 door noordwest-Europa maakte. Die Grote Tournee leidde langs de Europese hoven en culturele centra, waaronder ook het stadhouderlijk hof in Den Haag. De reis per reiskoets zou uiteindelijk bijna 3,5 jaar duren. Blijkbaar veel langer dan ooit de bedoeling was, hoewel niet duidelijk is welke planning vader Leopold Mozart - we zouden nu zeggen als manager - voor ogen had.
De samensteller beschrijft de reis aan de hand van de brieven die vader Leopold tijdens de reis aan zijn vriend en huisbaas Johann Lorenz Hagenauer verstuurde. Die correspondentie beslaat 39 brieven, terwijl er zo’n 500 brieven van Leopold bewaard zijn gebleven. Het boek zou de eerste integrale vertaling van die 39 brieven bevatten, hoewel dit boek zeker niet het eerste is dat de tournee van de ongeveer achtjarige Joannes Chrisostomus Wolfgang Gottlieb Mozart beschrijft. Helaas maakt Verwijmeren verder niet duidelijk of er ook brieven aan anderen zijn over de reis en die dus als bron niet meegenomen zijn.
Naast de brieven bevat het boek aantekeningen van Leopold, kattebelletjes over personen die ze tijdens de reis ontmoetten, en een klein aantal aantekeningen van Nannerl en de moeder. Verder zijn in het boek de composities opgenomen die Wolfgang tijdens de reis schreef en een lijst met recepten voor medicijnen die het gezin nodig had. Men vertrouwde de plaatselijke artsen duidelijk niet. Het is onvoorstelbaar dat de navraag naar zo’n medicijn, door Leopold aan Hagenauer en het antwoord daarop, wel vijf weken kon duren.
Verwijmeren nam als uitgangspunt voor het schrijven van het boek de gevolgen van een dergelijke reis. De verwondering over dat verzoek om medicijnen en over de fysieke gevolgen van de reis, verwondering over culturele verschillen, taalbarrières en het verschil in beleving van het katholieke geloof die Leopold in ‘zijn’ Salzburg en in Frankrijk opmerkte. Ook beklaagt de boekhouder Leopold zich in zijn brieven over de vele geldvormen in het achttiende-eeuwse Europa en over de verblijfskosten in de verschillende steden. Volgens de gegevens van Leopold was Londen in vergelijking met andere steden al een dure stad.
Het reizen, onderweg zijn, is een van de favoriete bezigheden van de samensteller. In een Itinerarium geeft hij de route die het gezin Mozart en hijzelf hebben gevolgd en die Verwijmeren noemt als zijn bijdrage aan het project Europäische Mozart Wege. Samen met de vele foto’s van aangedane plaatsen en de brieven als bron is het traceren van die route de eigenlijke kern van het boek.
De samensteller noemt als doel van het boek: ‘de lezers zoveel mogelijk concreet informatiemateriaal te verschaffen om hen in staat te stellen zich een indruk te vormen van de portee van deze onderneming’. Daarin is de schrijver zeker geslaagd, hoewel het ‘verschaffen van informatie’ soms overkomt als ‘het spuien van kennis’. Misschien een klein, maar subtiel verschil tussen het geven van informatie en het geven van overbodige informatie. Zo beslaan de brieven 131, maar het bijbehorende notenapparaat 42 bladzijden. Voor een dissertatie misschien een must, voor dit boek iets teveel van het goede. Soms is de informatie irrelevant en soms irritant, soms vervalt de samensteller in overbodige details of geeft hij juist geen details. Zo beschrijft hij wel de herkomst van de familienaam ‘Mozart’ tot in de zestiende eeuw, maar geeft hij geen uitleg over de toevoeging(?) Amadeus, waarmee Wolfgang toch vooral bekend is. Ook de vermelding ergens dat Braunau de geboorteplaats is van Adolf Hitler, is in dit kader niet erg relevant.
Maar misschien ben ik tè nieuwsgierig. Diezelfde nieuwsgierigheid wordt ook niet bevredigd met de beperkte literatuurlijst. Misschien had de auteur de hoofdstukken over de composities en de recepten achterwege kunnen laten en meer aandacht kunnen besteden aan de mening van tijdgenoten over het reizen in het algemeen en het bezoeken van steden als Londen en Parijs in het bijzonder. Ook toen waren dat blijkbaar toeristische trekpleisters.
Opvallend is dat maar één keer in het boek (blz. 263 in het Itinerarium) het feit wordt genoemd dat 2006 hèt Mozartjaar is. Als bestuurslid(?) van de Nederlandse Mozart Vereniging zou ik die gebeurtenis toch wat meer ter sprake brengen. Het boek verscheen eind oktober 2005, twee maanden voor de aanvang van dat Mozartjaar.
‘De samensteller spreekt […] de hoop uit dat vele geïnteresseerden, toegerust met dit itinerarium, Mozart achterna of tegemoet zullen kunnen reizen’. Wanneer dit uw doel is, of wanneer u belangstelling voor Wolfgang Amadeus in het algemeen hebt, dan is het boek zeker de aanschaf en het lezen waard. Op zich is het onderhoudend en het leest lekker weg.
Leuk om een keer te lezen, maar waarschijnlijk daarna nooit meer.
Hans Buurman