De velerlei aspecten van het thema ‘vis’ zijn bijzonder belangrijk voor iedereen die zich bezighoudt met de ontwikkeling van het gewest Holland in verleden en heden. Het mag daarom een gelukkig initiatief genoemd worden van de redactie van het tijdschrift dat zich speciaal bezighoudt met de geschiedenis van Holland om ‘vis’ te kiezen als onderwerp voor een themanummer.
De benadering is veelzijdig. De archeozoölogen Roel Lauwerier en Frits Laarman, verbonden aan de ROB te Amersfoort, behandelen het onderwerp ‘Haring in archeologische context’ (p.151) en ontmaskeren daarbij Willem Beukelszoon van Biervliet als vermeende uitvinder van het haringkaken: deze techniek werd reeds in de twaalfde eeuw aan de Deense Roskildefjord toegepast. De bioloog en historicus Carel Richter bespreekt Hollandse vissenboeken uit het begin van de Nieuwe Tijd als bron voor de studie van de visfauna.Tot de meest bijzondere boeken van deze aard behoren de vissenencyclopedieën van de Scheveninger Adriaen Coenen (1514-1587). Laatstgenoemde komen bovendien aan de orde in een interview met de historica Florike Egmond (pp. 244-250), die wel aangeduid mag worden als de ontdekster van deze schitterend geïllustreerde manuscripten (in de Haagse KB). De kunsthistorica Bonny van Sighem behandelt het visstilleven zoals Utrechtse en Hollandse schilders dat in de zeventiende eeuw afbeeldden en zij gaat uitgebreid in op de vraag waarom dit genre omstreeks het midden der eeuw een bloeiperiode beleefde en daarna snel aan populariteit inboette: naar haar mening kwam dat vooral door achteruitgang van de welvaart en verandering in de smaak van het publiek, dat vooral liefhebberij kreeg in ‘rijke, warme en kleurrijke schilderijen’ (p.185) - en zeker de altijd min of meer saai van kleur ogende Hollandse vis was dan geen dankbaar onderwerp. Jeroen ter Brugge, directeur van het Visserijmuseum te Vlaardingen, geeft een uitgebreid overzicht van de gebruiken rondom de aankomst van de eerste vangst van het seizoen in de thuishaven(s) van de haringvloot.
Ik meen het curieus te mogen noemen dat de muziek, en dan niet in de vorm die men verwachten zou, die van het zeemanslied, aan de orde komt in twee bijdragen in dit nummer. In de inleiding wordt aandacht besteed aan het specifiek Volendamse fenomeen van de ‘Palingpop’ en aan een gebeurtenis waarbij muziek- en sportgeschiedenis elkaar raakten: het bezoek van de Rotterdamse groep The Cats aan de spelers van het Nederlandse elftal nadat dezen in 1974 een spectaculaire overwinning hadden behaald, een bezoek dat aanleiding zou hebben gegeven tot uitspattingen en daardoor ‘wereldgeschiedenis’ werd (p.149). In de bijdrage van Lutgard Mutsaers, die zich aan de Utrechtse universiteit bezighoudt met ‘popular music studies’ worden ‘Geschiedenis en identiteit van de Volendamse popsound’ gedegen behandeld (pp. 235-243). De schrijfster geeft duidelijk aan waarom deze uitingsvorm juist kon ontstaan in Volendam met zijn bijzondere muziekcultuur, die wellicht al in de achttiende eeuw haar oorsprong vond.
De inhoud van de vaste rubrieken is overeenkomstig het thema. Ik vermeldde al het interview met Florike Egmond. De ‘archievenman’ gaat in op het onderzoek naar ‘visliederen’ ondernomen door het Meertens Instituut (pp. 251-252). De rubriek ‘Hollands Spoor’ is ditmaal gewijd aan het Artis Aquarium, waarvan de geschiedenis kort wordt gereleveerd, terwijl verder een aantal bijzondere ‘bewoners’ de aandacht krijgen, inclusief de specifiek Hollandse vis zoals deze in het Aquarium de daar ingerichte ‘Amsterdamse gracht’ bewoont (pp. 253-258).
Graag uit ik mijn bewondering voor de onderhoudende en soms originele wijze waarop de diverse onderwerpen zijn belicht. Graag ook prijs ik de uitvoering van dit nummer, in het bijzonder van het katern met afbeeldingen in kleur.
Philip Bosscher
Trefwoorden:
Holland, Nieuwe tijd, Visserij, visboeken, Adriaen Coenen, visstillevens, Palingsound, aquaria