Christine de Pizan (1364-1430) was voor de tijd waarin zij leefde een uitzonderlijke vrouw. Haar literaire activiteiten waren opzienbarend, omdat dat bij uitstek het terrein van geleerde mannen was. Als kind had zij enig onderwijs genoten, maar het echte studeren begon pas na de dood van haar man Etienne de Castel in 1389. Om in het levensonderhoud van haar gezin te voorzien, ging zij schrijven en ze had daar behoorlijk succes mee. Door zelfstudie, onder andere van De Vertroosting der Filosofie van Boëthius (zesde eeuw), deed zij uiteindelijk zoveel kennis op, dat zij een geleerde vrouw werd, zonder enige vorm van universitaire scholing. Haar kennis heeft zich vertaald, vanaf 1395 tot aan haar dood in 1430, in een kleine dertig geschreven teksten, waaronder het nu vertaalde Le chemin de longue étude uit 1402/1403. Dit boek heeft zij opgedragen aan de Franse koning Karel VI en zijn broer en ooms.
In dit boek beschrijft Christine de miserabele toestand waarin de wereld op dat moment verkeert aan de hand van een allegorische reis, vergelijkbaar met de reis van Dante onder leiding van Vergilius, waarbij zij begeleid wordt door de sibylle Amalthea van Cumae, de zevende van de tien beroemde profetessen uit de oudheid die bekend stonden om hun grote kennis. Met deze sybille begint Christine de reis die haar leidt langs de bronnen van kennis en in de richting van de hoge hemel (p.43), al komt zij niet verder dan het firmament, de vijfde hemel. Hierna dalen beide dames af naar de eerste hemel, waar Christine aanwezig is bij het debat tussen Vrouwe Wijsheid, Vrouwe Adeldom, Vrouwe Ridderschap en Vrouwe Rijkdom. Deze vier moeten verschijnen aan het hof van Vrouwe Rede naar aanleiding van een smeekschrift van Moeder Aarde. Hierin vraagt deze de hulp van Vrouwe Rede, omdat de maatschappelijke toestand op aarde chaotisch is.
Wat volgt, is een aantrekkelijk debat over de huidige miserabele toestand op de wereld. Wijsheid, Adeldom, Ridderschap en Rijkdom moeten elk hun rol (= invloed op de mensen) uitleggen en oplossingen aandragen om de wereld te verbeteren. Er moet iemand komen die het vertrouwen heeft van alle bewoners en zijn macht en wijsheid ook redelijk gebruikt. De conclusie is dat de Franse hertogen van Anjou, van Berry, van Bourgondië, van Bourbon en van Orléans hiervoor als enigen in aanmerking komen, “omdat ze de belangrijksten ter wereld zijn; dat wij aan hen overlaten rechtvaardig te oordelen wie het bestuur, de eer, de voorrechten en de hoogste roem ter wereld moet krijgen: hoge adeldom, ridderschap of wijsheid of grote rijkdom; dat zij pas een oordeel moeten uitspreken als ze op hun gemak en op passende wijze hun onderzoek gedaan hebben." (p.104).
Het prachtige aan dit verhaal is dat de vele voorbeelden die Christine aanhaalt, vandaag de dag ook gelden, met dien verstande natuurlijk dat de situatie wel heel anders is dan aan het begin van de vijftiende eeuw. De eigenschappen van Ridderschap, Adeldom, Rijkdom en Wijsheid kunnen zonder enige moeite toegepast worden op de hedendaagse situatie in de internationale politiek en economie. Daarnaast leest deze vertaling gewoon lekker vlot, ondanks de vele namen die genoemd worden. In een namenlijst achterin het boek worden alle eigennamen kort toegelicht, terwijl het notenapparaat vooral de werkwijze van Christine verduidelijkt. Deze tekst heeft na meer dan zeshonderd jaar nog steeds betekenis en dat is iets waar Christine, volgens haar eigen woorden, voor schreef: “En voordat je leven ten einde loopt, zul je daarin zo goed thuis zijn dat je naam nog lang na je dood zal schitteren in de herinnering der mensen.” (p.23).
Martin de Bruyn
Trefwoorden:
Christine de Pizan, Frankrijk, sybille van Cumae, Boëthius, Dante