Dit boek, geschreven door prof. dr. Simon Groenveld, emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Leiden, is tot stand gekomen naar aanleiding van de herdenking van het Twaalfjarig Bestand in 2009 in het Nationaal Archief, de Koninklijke Bibliotheek en het Haags Historisch Museum. Het prachtige schilderij dat prijkt op de omslag, voorstellende Filips IV koning van Spanje die de Zeven Provinciën hun soevereiniteit verleent, is van de hand van de Zuid-Nederlandse barokschilder Th. van Thulden.
In Unie-Bestand-Vrede worden de drie `fundamentele wetten’ van de Republiek der Verenigde Nederlanden gepresenteerd en opeenvolgend behandeld. Tot op heden was er geen moderne uitgave beschikbaar voor dit onmisbare deel van de Nederlandse geschiedenis; Simon Groenveld heeft hierin gelukkig weten te voorzien. Groenveld benadrukt in dit boek het politiek-institutionele aspect van de Republiek. Centraal hierin staan de drie grondwettelijke verdragen, achtereenvolgens de Unie van Utrecht (1579), het Twaalfjarig Bestand (1609) en de Vrede van Munster (1648). Men formuleerde ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog deze `fundamentele wetten’ als uitgangspunt voor verdere wetgeving. De Republiek van de Zeven Verenigde Provinciën ontstond in een tijd waarin bestuurlijke structuren en regelgeving in heel Europa in ontwikkeling waren en deze staat volstrekt uniek was zowel op politiek als staatsrechtelijk gebied en daarnaast op belangrijke gebieden als religie, cultuur en economie.
Groenveld publiceerde in deze uitgave drie teksten die samen de topstukken van de wording van de Nederlandse staat vormen. Na een beschrijving van de historische en institutionele context van het ontstaan van elk van de verdragen wordt vervolgens elk hoofdstuk afgesloten met de originele tekst. Groenveld verzorgde samen met drs. H.L. Ph. Leeuwenberg de teksteditie van de Unie van Utrecht; voor de tweede keer sinds 1979. Drs. Heleen B. van der Weel heeft de tekst van de Vrede van Munster getranscribeerd en uitgegeven; de weergave hiervan werd samen met Groenveld kritisch bekeken en ook de tekst van het Twaalfjarig Bestand is op dezelfde wijze door haar bezorgd. De teksten zijn zonder verklarend of filologisch commentaar weergegeven op dezelfde wijze zoals ze indertijd gedrukt of geschreven zijn. De vindplaatsen van de documenten worden vermeld aan het begin van elk document. Het ontbreken van moderne tekstedities van deze documenten vormde tot dusverre een hiaat in onze geschiedbeoefening. Al eerder waren wel de grondwetten vanaf 1814 terug te vinden in het Staatsblad en andere officiële publicaties.
Achterin het boek zijn ter afsluiting een bronnen- en literatuuroverzicht en een persoonsnamenregister opgenomen. Het boek is geïllustreerd met zwart-wit foto's van de desbetreffende originele documenten, afbeeldingen van schilderijen, tabellen, stadsplattegronden en interessante portretten. Simon Groenveld heeft met deze uitgave een wens van de Nederlandse regering in vervulling doen gaan en daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan de kennis van onze grondwet en de voorgeschiedenis daarvan. Het boekwerk is zo overzichtelijk mogelijk gehouden met een duidelijke opbouw en treffende anekdotes en daarmee ook zeer toegankelijk gemaakt voor de lezer. Een aanrader en mijns inziens bijna onontbeerlijk voor iedereen die zich bezighoudt met staatkunde en politieke geschiedenis van Nederland.
Drs. Gwendolyn E. van Essen
Trefwoorden: Nederland, Vroege nieuwe tijd, Unie van Utrecht, Twaalfjarig Bestand, Vrede van Munster, Grondwet