Pius II (1405-1464)
(recensie: Gwendolyn E. van Essen)
Deze omvangrijke bloemlezing bestaat voor het grootste deel uit de nu pas vertaalde brieven en gedenkschriften (Commentarii rerum a se gestarum) van de beroemde humanist en geleerde Aeneas Silvius Piccolomini, de latere Paus Pius II. Hierin staat het leven van een uitzonderlijk mens en in het bijzonder zijn nalatenschap aan de mensheid centraal. Tegenwoordig is hij vrijwel onbekend in tegenstelling tot Erasmus, maar deze humanist heeft in zijn eigen tijd evenveel betekend als Erasmus. Het feit dat zijn geschriften in het Latijn zijn geschreven, verklaart ten dele waarom ze minder toegankelijk bleven voor een groter publiek. Zij vormen niettemin de meest erudiete voorbeelden van de Latijnse Renaissance-literatuur.
Het boek opent met een korte schets van het leven van Enea Silvio Piccolomini, in het boek consequent met zijn voornaam Enea aangeduid. In het tweede hoofdstuk worden zijn motieven en beweegredenen verder uiteengezet. Hiermee wordt direct duidelijk wat de rode draad in zijn leven is geweest; zijn levendige persoonlijkheid en eruditie. In de beknopte biografie komt aan de orde hoe Enea Silvio aanvankelijk zijn jeugdjaren doorbrengt in armoede maar door zijn bijzondere verdiensten, bovenal zijn oratorisch vermogen en zijn diplomatieke talenten, in het jaar 1458 als Pius II op de pauselijke troon belandt. Omstreeks zijn veertigste levensjaar vindt er een grote ommekeer plaats in zijn leven. Hij besluit om celibatair te gaan leven en zich voortaan te richten op het priesterschap. In zijn brieven valt te lezen hoe turbulent deze tijd voor hem is en hoe hij tegelijkertijd zijn kerkelijke carrière in deze tijd beleeft. Deze ommekeer in zijn leven ontsluit de weg naar de hogere posities in de kerk waaronder het pausdom.
De keerzijde hiervan is meer verantwoordelijkheid voor de veiligheid van Europa, die op dat moment ernstig gevaar loopt door de Turkse expansie. De politieke verwikkelingen rondom zijn besluit om een kruistocht te leiden tegen de Turken staan in zijn brieven centraal. De gezondheid van Enea is echter niet bestand tegen de daadwerkelijk kruistocht en hij komt helaas aan het begin van de reis in 1464 te overlijden. Met zijn dood komt ook een eind aan de uitvoering van deze kruistocht.
Na deze beknopte levensschets biedt het boek een vertaling van een groot deel van zijn brieven en zijn religieuze geschriften. Het boek wordt afgesloten met een derde hoofdstuk, de vertaling van een brief geschreven door de bisschop van Teramo aan de bisschop van Pavia met als titel: 'Een beoordeling van het leven en werk van Pius II'. Hij zingt daarin vooral een lofzang op de talenten en verworvenheden van Paus Pius II en noemt de hoogtepunten in zijn leven en werk.
Achterin het boek is een handige lijst van afkortingen opgenomen, gevolgd door een uitgebreide bibliografie en een register. Bijgevoegd bevindt zich in de achterkant van het boek een cd-rom met daarop de originele Latijnse bronteksten, niet in druk opgenomen vertalingen plus enkele inhoudelijke aanvullingen. Ze zijn op cd-rom toegevoegd om de gedrukte tekst beperkt te houden. Ook zijn daarop veel illustraties opgenomen en links naar relevante sites. Een prachtige uitgave en een bijzonder werk, dat verwijzend naar de bewoordingen uit de brief van de bisschop van Teramo, mede door de 'lichtvoetigheid' maar ook door de 'zelfbeheersing' en 'ingehouden' schrijfstijl van de auteur indruk zal maken op de lezer; de persoonlijkheid van Enea laat zich duidelijk gelden in zijn geschriften. In deze vertaling maakt de lezer eindelijk kennis met zijn indrukwekkende persoonlijkheid en zijn verdiensten.
Drs. Gwendolyn E. van Essen
Trefwoorden: Italië, Late Middeleeuwen, Renaissance, Humanisme, Paus Pius II, Turkse Rijk, Cultuurgeschiedenis, Literatuurgeschiedenis
