Joep Leerssen, De bronnen van het vaderland. Taal, literatuur en de afbakening van Nederland 1806 – 1890 (Tweede druk, 2011, Joep Leerssen, Utrecht en Uitgeverij Vantilt Nijmegen), 304 pagina’s, ill., ISBN 9789077503485, € 22,50.

 

Een van de eerste dingen die opvallen wanneer we dit boek ter hand nemen, is dat het hier een tweede druk betreft. De eerste druk verscheen in 2006. Omdat ik dit boek ter recensie heb gekregen, nam ik aan dat er een aanleiding zou zijn, dat de tweede druk ingrijpende wijzigingen ten opzichte van de eerste zou bevatten. De tekst is echter identiek. Leerssen heeft wel in een extra hoofdstuk, getiteld: `Nawoord bij de tweede editie’, voor de lezers een kort overzicht gegeven van de ontwikkelingen op het gebied van het onderzoek naar negentiende-eeuws cultureel historisme in Vlaanderen en Nederland. In combinatie met de uitgebreide achtergrondinformatie die reeds in de bijlagen geleverd werd, vormt dit boek, ook in een tekstueel ongewijzigde versie, een zeer goede inleiding op het onderzoeksgebied.

Voordat ik dit boek las, kende ik van de auteur een bundel over nationaal denken in Europa. Nu blijkt, getuige de informatie op de achterflap, dat Joep Leerssen (1955) hoogleraar Europese Studies aan de Universiteit van Amsterdam is en daarnaast een internationaal toonaangevend literatuur- en cultuurhistoricus. Voor zijn baanbrekende onderzoek op het gebied van de imagologie (studie van de beeldvorming) en de Europese Studies kreeg hij in 2008 de Spinozapremie en werd hij in 2010 door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen benoemd tot Akademiehoogleraar.

Dit geconstateerd hebbende keren we terug naar de inhoud van het boek zelf. In een aantal hoofdstukken schetst de auteur de wording van Nederland vanuit de invalshoek van de literatuurgeschiedenis en de bronnenkritiek. De negentiende eeuw was bij uitstek de eeuw waarin natievorming gestalte kreeg. Het nationalisme waarmee dit gepaard ging, kende vele uitingsvormen. Een uitingsvorm die tot op heden nog niet zo bekend was, is het verhitte debat en de strijd om het bezit van oude middeleeuwse legenden. Waar kwam het origineel vandaan? Was het Romaans of Germaans? Frans of Duits? De gebroeders Grimm waren in Duitsland reeds in de Franse tijd actief bij het verzamelen van oude volkssprookjes, als bijproduct van hun taalwetenschappelijk onderzoek naar het Duits.

Een van de volksverhalen die in vele landen bekend waren, is dat van Reinaert de Vos. Hier komt Nederland om de hoek kijken, aldus Leerssen, die de strijd om het ouderschap van deze schelm centraal stelt in zijn studie. De strijd ging tussen Romanen en Germanen en de taalgrens liep door de Nederlanden. De afscheiding van België speelde ook dwars door deze kwestie heen. Ondanks dat de Zuidelijke Nederlanden zich oriënteerden op de Middeleeuwen voor hun gouden eeuw, bleef de Vos ook door het Noorden geclaimd worden. In de periode 1834 – 1870 was er zelfs sprake van zowel een Vlaamse als een Nederlandse vos.

 

 

Trefwoorden:

Nederland, België, Negentiende eeuw, Nationalisme, Natievorming, Cultuurgeschiedenis, Reynaert de Vos

 

 

.