Zeemacht in Holland en Zeeland in de zestiende eeuw
(recensie: Drs.Paul Hendriks)
Sigmond, J. P., Zeemacht in Holland en Zeeland in de zestiende eeuw (Hilversum, Verloren, 2013), 431 pagina's, geïllustreerd in kleur, ISBN 978 90 8704 349 0, € 38,-
“In dit boek pretendeer ik niet het alles omvattende verhaal over de zeemacht in Nederland in de zestiende eeuw te schrijven maar ik wil wel lijnen doortrekken en inzichtelijk maken wat er veranderde en waar continuïteit te bespeuren valt.” Aldus formuleert de schrijver zijn ambitie in het voorwoord op pagina 10. Is J.P. (Peter) Sigmond in zijn opzet geslaagd? De schrijver, die overigens een rijke staat van dienst heeft, slaagt er mijns inziens in om aan te tonen dat er sprake is van continuïteit in het maritieme metier an sich. Dat wil zeggen dat er in Holland, in het bijzonder, een rijke zeevaarttraditie was waar mensen uit verschillende lagen van de bevolking bij betrokken waren. De scheepsbouwindustrie met al haar toeleveringsbedrijven was zeer belangrijk voor de economie. De besturen van admiraliteiten bestonden uit dezelfde elite die bestuurlijke functies in steden en gewesten vervulde. De politieke beslissingen lagen dus voor een belangrijk deel bij de gewesten zelf. Zelfs in de tijd dat de Habsburgers hier nog officieel de dienst uitmaakten, slaagde Holland erin, haar eigen koers te varen en werd de Habsburgse admiraal-generaal door Holland niet erkend. Dit was één van de oorzaken van het mislukken van de keizerlijke vloot in dit deel van het Habsburgse rijk.
Sigmond behandelt de periode tussen 1500 en 1609. Hij laat deze eeuw in drie delen uiteen vallen. Deel I betreft de Bourgondisch-Habsburgse zeemacht (1500 – 1560). In dit deel verwerkt hij een van beide originele scheepsjournalen die integraal in dit boek zijn opgenomen. Het hoofdstuk eindigt met een kort intermezzo over de watergeuzen. Deel II gaat over de eerste fase van de opstand, van 1572 tot de val van Antwerpen in 1585. In deze periode vinden vele slagen op binnenwateren en dichtbij huis plaats. Sigmond gebruikt voor dit deel vele beeldbronnen, zoals tapijten en schilderijen, die aan slagen gewijd zijn. Het derde en laatste deel voert ons van 1585 tot aan het bestand van 1609. In deze fase wordt de Staatse vloot vorm gegeven en vinden er steeds meer slagen verder van huis plaats. De VOC ontstaat, als bekendste van de handelscompagnieën, in deze periode.
Ontdekkingsreizen door Nederlanders plaatsen we eveneens in deze fase. Het sleuteljaar 1597 ziet bijvoorbeeld Willem Barentsz terugkeren van het behouden huis, maar ook de eerste schepen die succesvol naar de oost zijn gevaren. De eerste tocht onder de vlag van de VOC in 1602 krijgt geen extra aandacht , maar wel een andere gebeurtenis uit datzelfde jaar: een gezamenlijke Brits – Hollandse vloot die Portugal en Spanje blokkeert om een vloot van Spaanse galeien te onderscheppen. Hij doet dit middels het tweede journaal dat integraal in dit boek is verwerkt.
Sigmond brengt niet heel veel nieuw materiaal, maar hij brengt het wel voor het eerst in deze vorm samen en bovendien op een manier die het ontsluit voor een groter publiek. Het is een mooi boek, mede dankzij de prachtige illustraties. Zijn aanpak laat een nieuw publiek zien hoe de wortels van de Republiek en de Gouden eeuw ingebed zijn in een wereldgeschiedenis en bovendien toont hij door het presenteren van contemporaine geschreven bronnen en beeldbronnen hoe er tegen bepaalde gebeurtenissen werd aangekeken door tijdgenoten.
Tot slot deel ik enkele kleine kritiekpunten met Ron Brand, die dit boek besprak voor het tijdschrift Holland. De bladspiegel van het boek is inderdaad zodanig dat hier en daar regels tekst, maar ook illustraties, in de rug lopen. Deze vormgeving is overbodig en maakt dat het minder prettig leest. Ik zou daaraan toe willen voegen dat ik het jammer vind, dat de auteur, ondanks zijn ervaring, hier en daar ontspoorde zinnen produceert. Met name in de verantwoording en het slotwoord lijkt het alsof hij teveel informatie in een zin probeert te stoppen en daarbij wordt soms zelfs de interpunctie vergeten, waardoor de leesbaarheid eveneens vermindert. Brand stelt dat het ook jammer is dat het boek geen harde omslag heeft gekregen. Die kritiek deel ik niet. Het boek is met zijn anderhalve kilo zwaar te noemen. Een harde kaft had dit niet verholpen. Een gebonden editie zou bovendien een stuk duurder uitvallen en daardoor minder toegankelijk zijn.
Drs. Paul Hendriks
meesterpaul@gmail.com
Trefwoorden: Nederland, Republiek, Holland, Zeeland, Habsburg, Zeegeschiedenis, 16e eeuw, Gouden eeuw, Opstand, Watergeuzen
