Rooms socioloog - sociale bisschop
(recensie: Drs.Paul Hendriks)
Erik Sengers, Roomsch socioloog - sociale bisschop. Joannes Aengenent als ideoloog en bestuurder van de katholieke sociale beweging 1873 – 1935. (Hilversum, Verloren, 2016, geïllustreerd, 291 pagina’s, met bijlagen, bibliografie, personenregister en Deutsche Zusammenfassung, ISBN: 978-90-8704-574-6, € 29,-
In maart van dit jaar kreeg Diaken Erik Sengers het zogeheten licentiaatsdiploma uitgereikt. Dit was een stap op weg naar een volgend academisch diploma. In juni van dit jaar verdedigde hij in Tilburg met succes zijn dissertatie over Joannes Aengenent (1873-1935), een socioloog die in de laatste zeven jaar van zijn werkzame leven bisschop van Haarlem was. Dat waren niet de makkelijkste jaren en monseigneur Aengenent had dan ook te maken met economische crisis, opkomend socialisme en fascisme en geknaag aan de fundamenten van de zuilen.
Dr. Erik Sengers heeft voor deze biografie uitgebreid archiefonderzoek gedaan. Hij beschrijft hoe Aengenent, afkomstig uit een zeer eenvoudig milieu, hoogleraar werd op het seminarie Warmond en zich als publicist mengde in diverse debatten. Zo liet Aengenent zich uit over de organisatie van arbeiders en het economisch leven, oorlog en vrede, psychologie, sociologie en het vrouwenvraagstuk.
Via de Katholiekendagen en de Katholieke Sociale Actie, waarvan hij bestuurder was, had Aengenent grote invloed op de katholieke sociale beweging. Toen hij in 1928 bisschop van Haarlem werd, stimuleerde hij het religieuze leven en hervormde het jeugdwerk.
Vanuit zijn sociale bewogenheid probeerde hij actief een antwoord te vinden op de grote sociale vraagstukken van zijn tijd. Hij probeerde dit vanuit zijn geloof en de organisatie van de katholieke kerk. Hij wees consequent en nadrukkelijk het liberalisme af, omdat hij deze stroming verantwoordelijk hield voor ontwrichting van verbanden en het creëren van sociale vraagstukken. Andere bewegingen die daar een antwoord op probeerden te vinden, zoals het socialisme, werden niet zo nadrukkelijk afgewezen. Aengenent probeerde zijn kerk een steviger en eigentijdser sociaal fundament te geven en op die manier de concurrentie van het socialisme het hoofd te bieden. In de jaren dertig veroordeelde hij wel het nationaal-socialisme.
Sengers stelt dat, ondanks zijn vroegtijdig overlijden in 1935, Aengenent een niet te onderschatten rol heeft gespeeld bij het bepalen van een goede opstelling van de Nederlandse bisschoppen tijdens de bezettingsjaren.
Aengenent heeft zelf de oorlog niet mee hoeven te maken, maar hij moet voor zijn overlijden mee hebben gekregen dat de aanhang van de NSB in zijn bisdom groter was dan gemiddeld landelijk. De Velser affaire en het actief optreden van de Nederlandse politie bij het oprollen van communistisch verzet, hadden hem ongetwijfeld tegen de borst gestuit.
Het is een grote verdienste van Sengers dat hij deze kerkvorst op menselijke maat tot leven weet te brengen in wat een academisch werkstuk is. Wanneer er naast een personenregister ook nog een zakenregister was geweest, was ik nog positiever geweest over dit boek. Waar ik de schrijver overigens ook nog mee wil complimenteren, is de leesbare schrijfstijl, waardoor niet alleen het onderwerp tot leven komt maar waardoor de lezer die niet zo ingevoerd is in het innerlijk reilen en zeilen van de RK organisatie niet overspoeld wordt met technische termen..
Een waardevol werkstuk over een bewogen man in een bewogen tijd.
Drs. Paul Hendriks
Trefwoorden: Nederland, Haarlem, 19e eeuw, 20e eeuw, Rooms-katholieke kerk, Sociale beweging
