Jurjen Vis, Sint Jacob in de Plantage. Anderhalve eeuw bejaardenzorg in Sint-Jacob te Amsterdam, 1866-2015 (Hilversum, Verloren, 2016), 125 pagina’s, geïllustreerd, ISBN 978-90-8704-593-7, € 19,-

 

Jurjen Vis heeft zijn sporen ruimschoots verdiend, sinds hij in 1985 begon als professioneel historicus, musicus, musicoloog en tekstschrijver. Hij heeft veel werk in opdracht gedaan de afgelopen decennia en ook dit boek is daar een voorbeeld van.  Sinds 2008 hebben mensen van de gefuseerde bejaardenhuizen Sint Jacob en Amstelring gesproken over de wenselijkheid van het op schrift stellen van de rijke historie van deze instelling. De schrijver werd al in een vroeg stadium benaderd en heeft in samenwerking met diverse personen de geschiedenis van Sint Jacob, zoals die nu in boekvorm is verschenen, vormgegeven.

               De opzet van het boek is thematisch. Hoofdstuk een gaat over Jacob van Brienen (1830-1858), de man die door middel van een legaat de bouw van Sint-Jacob mogelijk heeft gemaakt. In hoofdstuk twee wordt het oude gebouw volledig beschreven. Vervolgens staat in hoofdstuk drie de rol van de Rooms Katholieke kerk in al haar facetten centraal. In de volgende vijf hoofdstukken worden respectievelijk het dagelijks leven en de bewoners behandeld, zowel in het oude gesticht als in het latere woonzorgcentrum, verder de professionalisering van de zorg, de totstandkoming van het nieuwe gebouw en de laatste ontwikkelingen tot en met de sluiting van het complex in 2015.

               Jurjen Vis neemt in alle hoofdstukken zowel de Amsterdamse als de landelijke ontwikkelingen op het gebied van ouderenzorg mee en houdt rekening met de wettelijke kaders waarbinnen deze zorg zich ontwikkelde. Bij alle behandelde thema’s wordt de chronologische ontwikkeling aangehouden, zodat men als lezer in diverse hoofdstukken de reis maakt van 1866 tot nu, maar wel steeds vanuit een andere invalshoek.

               Sint Jacob was gelegen aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam, vlakbij Artis. De inrichting en het regime zijn heel lang nauw verbonden geweest met de Katholieke kerk en haar leefregels: een kapel met altaren en de nonnen die er heel lang de scepter zwaaiden. Heel lang werden de bewoners, vaak arme mensen, aan het werk gezet in dagbestedingen die nauwelijks verschilden van die in gevangenissen en tuchthuizen. Deze instelling stond daarin echter niet alleen, het was de tijdsgeest.

               Het jaar 1954 is van belang omdat de professionalisering, die voor de oorlog al had ingezet, nu verder ontwikkeld kon worden in de vorm van een interne opleiding tot bejaardenverzorgster, Porta Coeli genaamd. Deze opleiding en de manier van werken waren zo goed en vooruitstrevend dat Sint Jacob lange tijd toonaangevend is geweest en een bron van inspiratie voor andere instellingen en opleidingen. Bezuinigingen en nieuwe wettelijke kaders maakten echter dat in de laatste decennia verschillende zorgaanbieders, al dan niet gedwongen, gingen fuseren. De eisen die aan gebouwen en faciliteiten werden gesteld, werden strenger en vroegen soms om een moderniseringsslag. Economische crises en beleidskeuzes in politiek Den Haag en in Amsterdam maakten dat er personeel uit moest, hetgeen rond 2009 mede leidde tot het tot stand komen van een zwartboek en diverse stakingen van personeel. Vanwege de hoge werkdruk en onderbezetting kon niet die kwaliteit van zorg geboden worden die wenselijk was.

De ontwikkeling naar langer thuis wonen met alleen ambulante zorg door wettelijke ontvlechting van wonen en verzorging leidde uiteindelijk in 2015 tot het sluiten van een instelling die anderhalve eeuw lang een thuis had geboden aan ouderen, waarvan sommigen met een psychische en/ of lichamelijke beperking.

               Dit boek biedt een indruk van 150 jaar katholieke ouderenzorg in Amsterdam en Nederland, maar ook een overzicht van hoe de kijk op ouderenzorg in die anderhalve eeuw veranderd is, samen met de samenleving als geheel. De geschiedenis van dit instituut raakt aan vele maatschappelijke verschijnselen en dankzij de opzet en het voortreffelijke werk van de auteur zijn vele van die raakvlakken belicht zonder dat dit ten koste ging van de leesbaarheid. Chapeau.

 

Drs. Paul Hendriks

 

 

Trefwoorden: Nederland, Amsterdam, 19^e eeuw, 20^e eeuw, 21^e eeuw, Ouderenzorg, Rooms-Katholieken