Jan Lampo, Gelukkige stad. De gouden jaren van Antwerpen (1485 – 1585). (Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017), geïllustreerd, 288 pagina’s, ISBN 978-94-6298-735-7, € 24,99
Op de achterflap van dit boek staat te lezen, dat Gelukkige stad vertelt wat gebeurde tussen het eind van Michael Pye's Aan de rand van de wereld en de eerste bladzijde van Geert Maks bestseller De levens van Jan Six. Hoewel er een zeker risico kleeft aan verwijzing naar andere werken die rond verschijnen bestsellers zijn, maar waarvan niet zeker is of ze dat ook zullen blijven, past dit werk van Jan Lampo wel in dit rijtje, omdat ook hij in staat is een geschiedkundig werk te produceren dat tegelijk een verhaal vertelt alsof het literatuur is. Of hij zijn vlotte schrijfstijl nu van vader Hubert heeft, of dat hij het zelf heeft ontwikkeld, Gelukkige stad leest als een trein. Qua periodisering en vlotte pen, valt dit werk wat mij betreft ook in het rijtje Wim Blockmans over Bourgondië en Karel V en Jonathan Israël met zijn boeken over De Republiek.
In Gelukkige stad beschrijft Lampo hoe Antwerpen in de 16de eeuw uitgroeide tot 'Felix Antverpia', de voornaamste handelsplaats ten noorden van de Alpen. Hij laat zien dat deze economische groei gepaard ging met een culturele ontwikkeling waardoor er sprake kon zijn van een 'noordelijke renaissance'.
Het boek is opgebouwd uit een zevental hoofdstukken, die in chronologie op elkaar volgen en waarin tevens diverse thema’s de revue passeren. In het tweede hoofdstuk, `Sint-Lucas en Apelles. Kunst tussen Gotiek en Renaissance’ (pp. 65 – 100), worden aan de hand van diverse korte sub-hoofdstukjes , schilderkunst, boekdrukkunst en Humanisme,maar ook personen als Thomas More, Quinten Metsys en Cornelis Agrippa, behandeld. Lampo illustreert de korte stukjes met prenten, schilderijen en citaten uit brieven. Thomas More, die in opdracht van koning Hendrik VIII van Engeland naar Vlaanderen kwam om met de Hanze over een verdrag te onderhandelen, kwam in Antwerpen juist in contact met mensen die hem inspireerden tot het schrijven van Utopia. De Antwerpse stadssecretaris Peter Gillis, zorgde mede dat Utopia in Vlaanderen gepubliceerd kon worden en werd dan ook in de inleiding van het werk van de grote humanist genoemd.
Doordat Lampo Antwerpen zo goed kent, (hij was curator van de tentoonstelling `Van Torens Stekelig. Antwerpen in de Middeleeuwen’ (2000) en publiceerde een tiental boeken over de geschiedenis van de stad), kan hij zijn boek met smakelijke anekdotes doorspekken en weet hij, als tijdens een stadswandeling, historische plekken te verbinden met het heden en met een cultureel stuk erfgoed. Een voorbeeld daarvan staat al in het eerste hoofdstuk, waar hij de oorsprong van Die waerachtige ende Een seer wonderlijcke historie van Mariken van Nieumeghen, weet te verbinden met de plek aan de noordzijde van de Grote markt waar in de 16e eeuw de herberg `De Gulden Boom’ gevestigd was en waar dobbelaars, hoerenlopers, koppelaars en andere lieden van twijfelachtig allooi zich ophielden. De schrijver wijst er tevens op hoe bijzonder de vermelding is van een voor tijdgenoten herkenbare plek in een tekst die zou uitgroeien tot een van de bekendste teksten uit de laat-Middelnederlandse literatuur.
De prachtige illustraties verfraaien niet alleen het boek maar ondersteunen de tekst.
Mijns inziens is Jan Lampo erin geslaagd om op overtuigende wijze te illustreren hoe Amsterdam de erfgenaam is van Antwerpen, in vele opzichten. Zowel in de betekenis van vrijplaats voor Sefardische joden en andersdenkenden als die van cultureel en economisch centrum van Noordwest-Europa. Hij schetst niet alleen wat bekende figuren met Antwerpen verbindt, maar schrijft tevens over het succes van kleine kooplui (p.125). Hij behandelt trekschuiten, stadstuinen en de bouw van een nieuw stadhuis. De laatste twee hoofdstukken handelen over de grote politieke gebeurtenissen en de krijgsverrichtingen tussen de Beeldenstorm en de val van Antwerpen. De Diaspora die daarop volgt, legt een fundament voor de Noord-Nederlandse gouden eeuw.
Drs. Paul Hendriks
meesterpaul@gmail.com
Trefwoorden: Nederlanden, Antwerpen, 16e eeuw, Economie, Godsdienst, Cultuur,