Peter Bak, Een oord van bang wachten. Kamp Haaren 1941- 1944 (Hilversum, Verloren 2018), Reeks Zuidelijk Historisch contact, geïllustreerd, 302 pagina’s, ISBN: 978-90-8704-718-4, € 29,-

 

In het voorwoord van zijn boek over kamp Haaren verwijst Peter Bak (1963) naar de documentaire van Jelte Rep over het Englandspiel, die in 1979 door de NCRV werd uitgezonden. In datzelfde jaar verscheen het klassieke werk van Madelon de Keizer De gijzelaars van Sint Michielsgestel. Een eliteberaad in oorlogstijd. Twaalf jaar later, in 1991, ongeveer tegelijk met het verschijnen van een andere klassieker van Madelon de Keizer, Het parool 1940-1945. Een verzetskrant in oorlogstijd, werkte Bak aan een boek over verzetskrant Trouw, dat in 1993 zou verschijnen. Een vervolgonderzoek, naar Trouw als verzetskrant en na-oorlogs dagblad, leidde in 1999 tot een promotie. De wederwaardigheden van een aantal leden van de verzetsgroep Trouw komen mede daardoor uitvoerig ter sprake; iets wat begrijpelijk is.

               ‘Was Kamp Haaren een sanatorium ( of vakantiekamp),  in vergelijking met andere plekken waar de Duitse bezetter Nederlanders vastzette?’ Deze vraag stelde Bak zelf, op 26 mei 2018, bij een symposium ter gelegenheid van het verschijnen van zijn boek. Tijdens het lezen van Een oord van bang wachten zag ik deze vraag ook steeds terugkeren en geleidelijk aan beantwoord worden.

               De eerste bewoners zijn gijzelaars en zij hebben het relatief goed in het kamp. Er is voldoende voedsel en entertainment. Het wordt anders wanneer gijzelaars als vergelding geëxecuteerd worden. Dat maakt het verblijf grimmiger en brengt een sfeer van bang wachten. De kampleiding is coulant, deels corrupt, en laks. Hierdoor is het mogelijk om veel te smokkelen, met name kaarten en brieven. Hierdoor kan Bak een goed beeld krijgen van het dagelijks leven in het kamp. Er komen in de loop der tijd ook andere groepen gevangenen: Smokkelaars, Joden, verzetsleden en geheim agenten. Die laatste groep bestaat uit agenten die in het kader van het Englandspiel in handen van de Duitsers zijn gevallen. De meeste van hen zullen uiteindelijk in Mauthausen afgemaakt worden. De Joden die tijdelijk ook in Haaren verblijven. worden bijna allen via Westerbork naar concentratiekampen gevoerd. Bak weet van veel gevangenen details te geven over hun verblijf en hun lot.

Bak doet een oproep met zijn boek om Haaren als gedenkplaats te bewaren. Nederland is niet zo zuinig op dit soort cultureel erfgoed. Zoals Roel Hijink in 2011 reeds beschreef in Voormalige concentratiekampen. De monumentalisering van de Duitse kampen in Nederland, is het sterk afhankelijk van persoonlijke inspanningen en tijdgeest of, en zo ja op welke wijze en in welke mate, een plaats van herinnering een gedenkplaats wordt en blijft. Het ziet er anno 2018 naar uit dat voormalig seminarie Haaren in handen gaat komen van een projectontwikkelaar, waarmee de kans groot is dat een stuk Rooms erfgoed, alsmede een belangrijke herinneringsplaats uit onze bezettingsgeschiedenis, gaat verdwijnen.