Jaasrboek De achttiende eeuw
(recensie: Drs.Paul Hendriks)
Sarah Adams,Thomas von der Dunk, Angelie Sens e.a. (red.), Jaarboek De achttiende eeuw (Hilversum, Verloren, 2018), 143 pagina’s, geïllustreerd, ISBN 978-90-8704-755-9, € 25,-
Het Jaarboek De achttiende eeuw wordt uitgegeven onder auspiciën van de Werkgroep achttiende eeuw, die met dit jubileumnummer haar halve eeuwfeest viert. Het onderwerp van dit themanummer is, 250 jaar circus. Een viertal bijdragen wordt gewijd aan dit onderwerp, wat in de circuswereld zelf ook leeft, blijkend uit het feit dat er bij het kerstcircus Renz, tussen de acts door, stil werd gestaan bij de geschiedenis van het circus in Nederland.
De bundel opent echter met een tweetal bijdragen die het 50 jarig bestaan van de Werkgroep achttiende Eeuw behandelen. Bert Paasman vertelt beeldend hoe op een druilerige dag in oktober 1968 de werkgroep werd opgericht en hoe er in het begin met stencils en kaartenbakken werd gewerkt. Wijnand Mijnhardt pakt het stokje over met een bewerking van zijn lezing over het 50 jarig bestaan van de Werkgroep, gehouden in het Teylers Museum te Haarlem in 2018. Hij besteedt aandacht aan de vergeten erfenis van de Nederlandse Verlichting. Het leuke van de terugblik op een halve eeuw Werkgroep achttiende Eeuw is, dat de ontwikkelingen op het vakgebied en in de samenleving, in samenhang, gepresenteerd worden. Geconstateerd wordt dat de achttiende eeuw geleidelijk aan meer in de belangstelling komt en herwaardeerd wordt. Dit is mede te danken aan publicaties als die van Jonathan Israël over the Dutch Republic, maar ook de uitgave van de Ijkpunten serie, waarbij Mijnhardt samen met Joost Kloek verantwoordelijk was voor het deel 1800, blauwdrukken van een samenleving. De collegereeks ‘Republiek en Europa in de Nieuwe Tijd’ (RENT), aan de Leidse Universiteit uit de jaren ‘90 van de vorige eeuw was ook een teken dat de Verlichting meer belangstelling kreeg.
De circushistorie is natuurlijk ouder dan 250 jaar en gaat eigenlijk duizenden jaren terug op religieuze festivals bij Etrusken en Romeinen. Waar we het hier over hebben, is echter het moderne circus, dat begint met acts met acrobatiek en paarden. In het begin werden historische ruiterprestaties nagespeeld, zoals het Western circus van Buffalo Bill in Amerika en Kozakken, Hunnen en Alexander de Grote in Europa. Circussen waren en zijn vaak familiebedrijven en in de historie zijn er verschillende beroemde circusfamilies geweest. Interessant is ook de opkomst van de moderne clown, eveneens met wortels tot in de oudheid en via Nar en acrobaat tot de artiest die we heden ten dage nog kennen. De eerste grote zelfstandige clown is Joe Grimaldi, begin negentiende eeuw in Engeland.
Een andere belangrijke ontwikkeling is de opkomst en ondergang van de inzet van wilde dieren in het circus. Van oorsprong draaide het circus om mensen en paarden en in de tweede helft van de negentiende eeuw kwamen daar exotische dieren als olifanten en leeuwen bij, deels als gevolg van het kolonialisme. In diezelfde periode werden exotische dieren en mensen uit kolonies ook op wereldtentoonstellingen gepresenteerd, naast nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen. De ethische bewegingen rondom dierenleed stammen al van rond 1900 en na de Tweede Wereldoorlog zijn dierenrechten vastgelegd. De protesten tegen het exploiteren van wilde dieren hebben in de een-en-twintigste eeuw geleid tot het verbieden van acts met leeuwen, tijgers en olifanten, waarmee het moderne circus weer terug is bij de basis: clowns, acrobaten en paarden.
Het Jaarboek is mooi vormgegeven, met illustraties afkomstig uit de circuscollectie van de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Een oproep achterin vraagt om bijdragen voor het Jaarboek 2019, dat Robinsoniades als thema heeft. Gezien de wijze waarop dit themanummer is vormgegeven, is die uitgave een aanlokkelijk vooruitzicht.
Drs. Paul Hendriks
Trefwoorden: Nederland, Europa, Amerika, Nieuwe tijd, Nieuwste tijd,
Verlichting, Cultuurgeschiedenis, Circus
